Unwritten constitution with De facto Federalism သည်မြန်မာပြည်အတွက်အဖြေလော

Unwritten constitution with De facto Federalism သည်မြန်မာပြည်အတွက်အဖြေလော
(University of Virginia တွင်ပြောခဲ့သောအကြောင်းအရာများအား အနည်းငယ်ပြင်ဆင်၍ပြန်လည်ရေးသားပါသည်။)

ယနေ့မြန်မာပြည်၏ပြဿနာကိုဒီမိုကရေစီရေးပြဿနာ ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့်ဖယ်ဒရယ်ပြဿနာအစရှိသဖြင့်ဖွင့်ဆိုလေ့ရှိကြပါသည်။ အချို့ကလည်း ဒီမိုကရေစီရေးသည် ပထမဦးစားပေးဖြစ်ပြီး၊ ဒီမိုကရေစီရရှိမှသာ တိုင်းရင်းသားများလိုလားနေသော စစ်မှန်သည့်ဖယ်ဒရယ်ကို ရရှိနိုင်မည်ဟုယူဆကြသည်။ အခြားတစ်ဖက်တွင်မူ တန်းတူညီမျှမူရှိရေးနှင့် ဖယ်ဒရယ်ကိုအရင်ပုံဖော်သင့်ပြီး ဘယ်တော့ပြီးမည်မှန်းမသိသည့် ဒီမိုကရေစီအသွင်ကူးပြောင်းရေးကို မစောင့်သင့်ကြောင်း မစောင့်နိုင်ကြောင်းသဘောထားမျိုးရှိကြပါသည်။ မည်သည့်အယူအဆကိုကိုင်စွဲသည်ဖြစ်စေ ဤပြဿနာအားလုံး၏အချုပ်သည် ၂၀၀၈ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေဖြစ်ပြီး မြန်မာနိုင်ငံသည် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအကျပ်အတည်း (သို့) ပြဿနာရှိနေသည်ဟု ပြောလျှင် ပြဿနာအားလုံးမဟုတ်သည့်တိုင် အဓိကပြဿနာကြီးနှစ်ခုလုံးကို ခြုံငုံမိနိုင်ပါသည်။ (စာရှည်မည်စိုး၍အကျယ်မရေးတော့ပါ။)
သို့ဆိုလျှင် ၂၀၀၈အခြေခံဥပဒေသည် အဓိကပြဿနာဟုဆိုပြီး ၂၀၀၈ကလည်း ပြင်ဆင်ရန်ခက်ခဲလွန်းသည်(သို့)ပြင်လို့မရနိုင်ဟုဆိုလျှင် မည်သို့ဖြစ်လာမည်နည်း။ (ပြည်သူ့ကိုယ်စာလှယ် ၁၀၀ရာခိုင်နူန်း ပြင်ချင်လျှင်တောင် တပ်မတော်မပါပဲ အရေးကြီးသည့် အချက်များကို ပြင်၍မရနိုင်ပါ။) ဖွဲ့စည်းပုံပြင်ရာတွင်အဓိကအားဖြင့် နည်းလမ်းနှစ်မျိုးကို ပြောလေ့ရှိကြပါသည်။ အရပ်စကားဖြင့်ပြောလျှင်လွှတ်တော်တွင်း၊ လွှတ်တော်ပြင်ပဟူ၍ဖြစ်ပါသည်။ လွှတ်တော်တွင်းဆိုသည်မှာ ယခုNLDပြင်ဆင်ရန် ကြိုးပမ်းနေသည့် နည်းနာမျိူးဖြစ်ပါသည်။ လွှတ်တော်ပြင်ပဆိုသည်မှာ နည်းမျိုးမျိုးရှိနိုင်သည့်တိုင် မြန်မာနိုင်ငံအတွက်ဆိုလျှင် အဓိကအားဖြင့်လူထုလူပ်ရှားမူနည်းလမ်းကိုဆိုလိုသည်။ မြန်မာနိုင်ငံတွင် အတန်အသင့်အောင်မြင်ခဲ့သော လူထုလူပ်ရှာမူနှစ်ခုရှိခဲ့ပါသည်။ အပြည့်အ၀ဟုမပြောရခြင်းမှာ ဒီမိုကရေစီစနစ်အပြည့်အ၀ရရှိအောင် မစွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့ခြင်းကြောင်းဖြစ်ပြီး အတန်အသင့်အောင်မြင်သည်ဟုဆိုရသည်မှာ collective action သီအိုရီအရ thresholdကိုကျော်အောင်စွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့ခြင်း (ဤနေရာတွင် ကျွန်တော့်အမြင်အရ ကိုဌေးကြွယ်၏အခန်းကဏ္ဍအရေးကြီးပုံကို နောင်တွင်ဆက်လက်ရေးသားပါမည်။ အရေးကြီးသည်ဟုဆိုရာတွင် thresholdကျော်ရန်လှုံ့ဆော်မူ အပိုင်းကိုသာဆိုလိုခြင်းဖြစ်ပြီး ထောင့်အသီးသီးမှ စွမ်းစွမ်းတမံ အားထုတ်ခဲ့ကြသော ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီနှင့် ကျောင်းသားခေါင်းဆောင်များအပါအဝင်အခြားပုဂ္ဂိုလ်များ၏အရေးကြီးသော ကဏ္ဍများကို လျစ်လျူရူ၍မရပါ။) နှင့် Regimeနှစ်ခုစလုံးကို ပြောင်းလဲအောင် လုပ်နိုင်ခဲ့ခြင်းတို့ကြောင့်ဖြစ်ပါသည်။ လူအများမမြင်ခဲ့ကြသည့် (သို့) သတိမမူမိခဲ့ကြသည်အချက်မှာ ၁၉၈၈ နှင့် ၂၀၀၇ ရွှေ၀ါရောင်အရေးအခင်းနှစ်ခုစလုံးနောက်တွင် Regime changeနှစ်ခုဖြစ်ခဲ့ခြင်းပင်ဖြစ်သည်။ Constitution ဆိုသည်မှာ မည်သည့် Regimeဖြစ်မလဲကို ပြဌာန်းခြင်းဖြစ်သည့်အတွက် ဤလူထုလူပ်ရှားမူနှစ်ခုသည် ကြီးစွာသော အပြောင်းအလဲကို စွမ်းဆောင်နိုင်ခဲ့သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။ (collective action theory ဆရာကြီး Mancur Olson၏အမြင်နှင့် ကျွန်တော့်၏တော်လှန်ရေးလက်တွေ့ဖြတ်သန်းမူအရမြင်သည့်အမြင်တို့ လုံး၀မတူပါ။အချိန်ရပါက အရှည်ရေးပါဦးမည်။) ယခုအခါတွင်မူmainstream Politics၏စီးဆင်းမူသဘောအရ လူထုလူပ်ရှားမူပြုလုပ်ရန် ကန့်သတ်ချက်များစွာရှိနေပါသည်။
ဤစာသည် ဖွဲ့စည်းပုံအခြခံဥပဒေအကျပ်အတည်းအားကျော်လွှားရန် သမရိုးကျနည်းနှစ်နည်း အလုပ်မဖြစ်ခဲ့ပါက စဉ်းစားဆင်ခြင်နိုင်ရန် အခြားနည်းတစ်ခုအားအကြံပြုသည့် စာဖြစ်ပါသည်။ (New York Time ဆောင်းပါးရှင် Jason၏နည်းမှာလည်းconfrontation ပြောင်ပြုလုပ်ရန်လိုအပ်သဖြင့် ဒေါ်စု၏လက်ရှိသွားနေသည့် လမ်းကြောင်းအရ လက်တွေ့တွင်ဖြစ်လာနိုင်ရန်မလွယ်သေးပါ။ အခြေနေတစ်ခုခုအပြောင်းအလဲဖြစ်ပါက ဖြစ်လာနိုင်ပါသည်။) ဤနည်းအရဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကိုမပြင်ပဲ။ ဟုဆိုနိုင်မည့် ထုံးတမ်းတစ်ခုကို စတင်ကျင့်သုံးရန်အဆိုပြုခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဤနည်းသုံးခြင်းအားဖြင့်လည်း ဖွဲ့စည်းပုံအကျပ်အတည်းကို သွယ်ဝိုက်၍ ကျော်လွှားနိုင်ပြီး ဒီမိုကရေစီစစ်စစ်ဖယ်ဒရယ် စစ်စစ်ဖြစ်လာနိုင်ရန် အခွင့်အလမ်းလည်းရှိလာနိုင်ပါသည်။
ဤနည်းအရဖွဲ့စည်းပုံပြင်ပြီး De Jure Federalism မပေးနိုင်လျှင်မပြင်ဘဲ de facto federalism ပေးရန်ဖြစ်သည်။ de facto federalism ဟုဆိုသော်လည်း decentralization မျှသာမဟုတ်ဘဲ federal ၏အဓိကဝိသေသသုံးရပ်ဖြစ်သည့် political, fiscal နှင့် administrative သုံးခုလုံးပီပီပြင်ပြင်ရှိမည့်အစီအစဉ်မျိုးဖြစ်ပါသည်။ Political အတွက်သက်ဆိုင်ရာပြည်နယ်လွှတ်တော်တို့မှရွေးချယ်ပေးမည့်သူကို (ထိုပြည်နယ်အတွင်းရှိတိုင်းရင်းသားအများစုလက်ခံနိုင်မည့်သူဖြစ်ပါကပိုအဆင်ပြေနိုင်ပါသည်။) သမ္မတမှဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ်ခန့်အပ်ပေးရန်ဖြစ်ပါသည်။ဤသို့ခန့်အပ်ခြင်းဖြင့်ဖွဲ့စည်းပုံကိုချိုးဖောက်ခြင်းမဖြစ်ပါ။
Fiscal အရလည်းအနီးစပ်ဆုံးအဆင်ပြေအောင်လုပ်ဆောင်နိုင်ပါသည်။ယခုလွှတ်တော်သည်ပြည်သူကရွေးကောက်လိုက်သည့်ပြည်သူ့ကိုယ်စားလှယ်အများစုဖြစ်နေသည့်အတွက် budget ကိုကောင်းစွာစီမံခန့်ခွဲနိုင်သည့်အာဏာရှိနေပါသည်။ဇယားများနှင့်လည်းကစားနိုင်ပါသေးသည်။၂၀၂၀ရွေးကောက်ပွဲအပြီးတွင်လည်း NLD နှင့်ဒီမိုကရက်တစ်တိုင်းရင်းသားပါတီကိုယ်စားလှယ်များပေါင်းပါက budget ကို control လုပ်နိုင်သည့်အခြေအနေရှိနေနိုင်ပါသေးသည်။သတိထားရမည့်အချက်မှာဥပမာအားဖြင့်ကချင်တွင်ကျောက်စိမ်းတွင်းမှရရှိလာသည့်ဝင်ငွေများကိုကချင်အစိုးရမှအတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ (လက်တွေ့တွင်မဖြစ်နိုင်သေး၍အပြည့်အဝကိုမဆိုလိုပါ။) အခွန်ကောက်ယူသုံးစွဲနိုင်ခွင့်ဖြစ်ပါသည်။ (ယခင်ယူဂိုဆလားဗီးယား(ခရိုအေးရှားပြဿနာ)နှင့်ဘင်္ဂလားဒေ့ဖြစ်လာမည့်အရှေ့ပါကစ္စတန်ကိစ္စများကိုသတိထားလေ့လာရန်လိုအပ်ပါသည်။)
Administrative federalအရဆိုလျှင်လည်းယခင်ကမဖြစ်နိုင်သော်လည်းယခုအခါ NLD အစိုးရမှကာချုပ်၏အာဏာအောက်တွင်ရှိနေသည့်ထွေ/အုပ်အားအရပ်သားအစိုးရအောက်သို့အောင်အောင်မြင်မြင်သွတ်သွင်းနိုင်ခဲ့ပြီဖြစ်သဖြင့် administrative federalism ကိုပေးမည်ဆိုပါကပေးနိုင်သည့်အခြေအနေတွင်ရှိနေပါသည်။ဤနေရာတွင်သတိထားရမည့်ကိစ္စမှာ minority within minority ကိစ္စများဖြစ်ပြီးအဓိကပြဿနာရှိနိုင်သည်မှာရှမ်းပြည်ဖြစ်ပါသည်။ဤပြဿနာများအတွက်လည်းလူအများပြောဆိုနေသည့် two layer federalism ကို three layers အဖြစ်ပြောင်းလဲဖြေရှင်းနိုင်ပါသည်။ (Brazil လို municipal layer တစ်ခုတိုးပြီးတချို့လူမျိုးစုငယ်များအားအခွင့်အရေးပေးသင့်ပါသည်။ Nepal ကိုလည်းလေ့လာနိုင်ပါသည်။) ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသများလည်းရှိနေပြီးဖြစ်သည့်အတွက်အမှန်တကယ်နိုင်ငံရေး၊အုပ်ချုပ်မှုနှင့်ဘဏ္ဍာရေးအာဏာများပေးလိုက်ပါကအောင်မြင်လာနိုင်ပါသည်။ (ပြည်ထောင်စုအင်စတီကျု၏သုတေသနစာတမ်းများအရလည်း capacity ပြဿနာထင်သလောက်မရှိနိုင်ပါ။)ထို့အပြင် တိုင်းရင်းသားရေးရာ၀◌န်ကြီးများ၏ လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာကို အမှန်တကယ်ပေးအပ်၍လည်းကောင်း လိုအပ်ပါကပြည်နယ်များတွင် လူမျိုးစုငယ်များ၏ ကိုယ်စားလှယ်များပါဝင်သည့် အတိုင်ပင်ခံကောင်စီ သဘောမျိုးဖွဲ့၍လည်းကောင်း ပြည်နယ်၏ဖြစ်လာနိုင်ခြေရှိသည့် ပဋိပက္ခများကို ကြိုတင်ကာကွယ်ထားနိုင်ပါသည်။
ဤအဆိုပြုချက် (သို့) စဉ်းစားချက်သည်သမာရိုးကျ (သို့) linear thinking မှခွဲထွက်၍ out of the box စဉ်းစားခြင်းဖြစ်သော်လည်း ideal သီအိုရီမဟုတ်ပါ။ Non-ideal (သို့) Political (သို့) လက်တွေ့လုပ်ရန်ဖြစ်နိုင်ချေအရှိဆုံးကိုစဉ်းစား၍အဆိုပြုချက်ဖြစ်ပါသည်။
နိုင်ငံရေးတွင်အဖွဲ့အစည်းတစ်ခု (သို့) political entity တစ်ခုအတွက်raison d'êtreမှာအရေးအကြီးဆုံးဖြစ်ပါသည်။တစ်နည်းဆိုရလျှင်အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုသည် ရပ်တည်နေရသည့်အကြောင်းပြချက် rationale (သို့) legitimacy မရှိလျှင်ဆက်လက်ရပ်တည်ရန်မဖြစ်နိုင်တော့ပါ။၁၉၈၈နှင့်၂၀၀၇ saffron revolution သည်တည်ဆဲအစိုးရများ၏ပြည်သူများက၎င်းတို့အားထောက်ခံနေသည်ဟူသည့်စကားများ (တစ်နည်းအားဖြင့်၎င်းတို့၏raison d'êtreအားရိုက်ချိုးခဲ့နိုင်သည့်အတွက်အထက်ကဆိုခဲ့သည့်အတိုင်းအလွန်ခိုင်မာသည်ဟုဆိုနိုင်သည့်ဦးနေဝင်းမဆလ regime နှင့်ဦးသန်းရွှေ၏စစ်အာဏာရှင် regime နှစ်ခုလုံး change သွားခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်ဟုယူဆပါသည်။တစ်ချိန်ချိန်တွင် အချက်အလက်ထောက်အထားများတွက် ပေါ်လာမည်ဟုထင်မြင်မိပါသည်။

တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းများ၏ most plausible and legitimate claimမှာ စစ်မှန်သည့် federalismဖြစ်ပါသည်။ ဤသို့ဆိုခြင်းအားဖြင့် ၎င်းတို့၏ရပ်တည်မူအခြေခံraison d'êtreအားချေဖျက်ဖို့ကြိုးစားခြင်းအားဖြင့် ငြိမ်းချမ်းရေးပိုနီးစပ်နိုင်သည်ဟူသည့်အမြင်မှရေးသားခြင်းမဟုတ်ပါ သူတို့တောင်းဆိုနေသည့် Federalismရရှိပြီးဖြစ်သဖြင့် လက်နက်ကိုင်ဖို့မလိုတော့ကြောင်းပြောဆိုရန်မဟုတ်ပါ။ စွန့်ရန်မဖြစ်နိုင်သေးသည့် အကြောင်းပြချက်နှစ်ချက်ရှိပါသည်။ ပထမအချက်မှာ ဤဖယ်ဒရယ်သည် dejureမဖြစ်သေး၍ဖြစ်ပါသည်။ De jureဖြစ်ပြီးသော်လျှင်မှ မြန်မာစစ်တပ် နိုင်ငံရေးမှတရားဝင်ဆုတ်ခွာသွားပြီး civilian ovresight over militaryအခိုင်အမာပေါ်ထွန်းလာမှသာစွန့်ရန်ဖြစ်နိုင်ပါသည်။ ၁၀နှစ်ကြာလျှင် reviewလုပ်ခွင့်ပေးထားသည့် ပင်လုံသဘောတူညီချက်သည်ပင် လျှင်၁၀နှစ်ပြည့်သည့်အခါမြန်မာတပ်မှ အာဏာသိမ်းလိုက်သဖြင့် အခြေခံဥပဒေဖြင့်အခိုင်အမာပေးထားသည့် အခွင့်အရေးသည်ပင်လျှင်ပျက်ပြယ်သွားခဲ့ဖူးသည့် သာဓကကိုထောက်၍ဆိုခြင်းဖြစ်ပါသည်။ ဤစာ၏ရည်ရွယ်ချက်မှာ defacto federal ကို unwritten constitutionအနေဖြင့် ဓလေ့ထုံးစံတစ်ခုဖန်တီး၍ ငြိမ်းချမ်းရေးရရှိလာအောင် ထိုမှတဆင့် လက်နက်ကိုင်ပဋီပကများမရှိတော့သဖြင့်တပ်၏ နိုင်ငံရေးတွင် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်နေရသည့် raison d'êtreကို ချေဖျက်၍ဒီမိုကရက်တိုင်ဇေးရှင်းပီပြင်လာအောင် ညှိ့ယူသည့် inductive method သာလျှင်ဖြစ်ပါသည်။ (Philosophyနှင့် Logicနယ်မှ ပညာရပ်အသုံးမဟုတ်ပါ။ အဓိပ္ပါယ်အရအလှသုံးခြင်းသာဖြစ်ပါသည်။)
ဤ unwritten constitutionကို ၂၀၂၀အနိုင်ရပါတီမှ ဦးဆောင်၍ဓလေ့ထုံးတမ်းသဖွယ် စတင်ကျင့်သုံးလျှင်သော်လည်းကောင်း၊ တိုင်းရင်းသားပါတီများအနေဖြင့် စုပေါင်းတောင်းဆိုခြင်းဖြင့်သော်လည်းကောင်း (နိုင်ငံရေးတွင် Political giftမရှိပါဆိုသည့်ဆိုရိုးအရ)ရရှိလာနိုင်ပါက လက်ရှိအကျပ်အတည်းများအတွက် breakthroughတစ်ခုဖြစ်လာနိုင်သည်ဟု ယူဆမိပါသည်။ အနိုင်ရပါတီမှ ဦးဆောင်၍ အကောင်အထည်ဖော်မည်ဆိုပါက မြန်မာပြည်အတွက် သားရွှေအိုးထမ်းလာကိန်းပင် ဖြစ်ကြောင်းယုံကြည်မိပါသည်။
ဤစာတမ်းရေးသားရာတွင် imaginationရရှိအောင် လူချင်းတွေ့ဆုံဆွေးနွေးခွင့်ပေးခဲ့သောLSEမှ Professor John Sidelအားလည်းကောင်း၊ စကားရပ်အတွက် အကြံပေးခဲ့သည့် Oxford တကသိုလ် Balliol Collegeမှ ဥပဒေပါမောက Timothy Endicott အားလည်းကောင်း အထူကျေးဇူးတင်ရှိပါသည်။
မြန်မာစာ မရိုက်တတ်သည့်အတွက် နိုင်ငံရေးနှင့်မနီးစပ်သည့် မိတ်ဆွေတစ်ယောက်အားအကူအညီတောင်း၍ ရိုက်ခိုင်းခဲ့ရသဖြင့် typing error ရှိခဲ့ပါက နားလည်ပေးကြပါရန် လေးစားစွာပန်ကြားအပ်ပါသည်။

မြတ်သူ
Chairperson
Yangon School of Political Science
..........
Unwritten constitution with De facto Federalism သည္ျမန္မာျပည္အတြက္အေျဖေလာ
(University of Virginia တြင္ေျပာခဲ့ေသာအေၾကာင္းအရာမ်ားအား အနည္းငယ္ျပင္ဆင္၍ျပန္လည္ေရးသားပါသည္။)

ယေန႔ျမန္မာျပည္၏ျပႆနာကိုဒီမိုကေရစီေရးျပႆနာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ဖယ္ဒရယ္ျပႆနာအစရွိသျဖင့္ဖြင့္ဆိုေလ့ရွိၾကပါသည္။ အခ်ိဳ႕ကလည္း ဒီမိုကေရစီေရးသည္ ပထမဦးစားေပးျဖစ္ၿပီး၊ ဒီမိုကေရစီရရွိမွသာ တိုင္းရင္းသားမ်ားလိုလားေနေသာ စစ္မွန္သည့္ဖယ္ဒရယ္ကို ရရွိနိုင္မည္ဟုယူဆၾကသည္။ အျခားတစ္ဖက္တြင္မူ တန္းတူညီမၽွမူရွိေရးႏွင့္ ဖယ္ဒရယ္ကိုအရင္ပုံေဖာ္သင့္ၿပီး ဘယ္ေတာ့ၿပီးမည္မွန္းမသိသည့္ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းေရးကို မေစာင့္သင့္ေၾကာင္း မေစာင့္နိုင္ေၾကာင္းသေဘာထားမ်ိဳးရွိၾကပါသည္။ မည္သည့္အယူအဆကိုကိုင္စြဲသည္ျဖစ္ေစ ဤျပႆနာအားလုံး၏အခ်ဳပ္သည္ ၂၀၀၈ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒျဖစ္ၿပီး ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒအက်ပ္အတည္း (သို႔) ျပႆနာရွိေနသည္ဟု ေျပာလၽွင္ ျပႆနာအားလုံးမဟုတ္သည့္တိုင္ အဓိကျပႆနာႀကီးႏွစ္ခုလုံးကို ျခဳံငုံမိနိုင္ပါသည္။ (စာရွည္မည္စိုး၍အက်ယ္မေရးေတာ့ပါ။)
သို႔ဆိုလၽွင္ ၂၀၀၈အေျခခံဥပေဒသည္ အဓိကျပႆနာဟုဆိုၿပီး ၂၀၀၈ကလည္း ျပင္ဆင္ရန္ခက္ခဲလြန္းသည္(သို႔)ျပင္လို႔မရနိုင္ဟုဆိုလၽွင္ မည္သို႔ျဖစ္လာမည္နည္း။ (ျပည္သူ႔ကိုယ္စာလွယ္ ၁၀၀ရာခိုင္ႏူန္း ျပင္ခ်င္လၽွင္ေတာင္ တပ္မေတာ္မပါပဲ အေရးႀကီးသည့္ အခ်က္မ်ားကို ျပင္၍မရနိုင္ပါ။) ဖြဲ႕စည္းပုံျပင္ရာတြင္အဓိကအားျဖင့္ နည္းလမ္းႏွစ္မ်ိဳးကို ေျပာေလ့ရွိၾကပါသည္။ အရပ္စကားျဖင့္ေျပာလၽွင္လႊတ္ေတာ္တြင္း၊ လႊတ္ေတာ္ျပင္ပဟူ၍ျဖစ္ပါသည္။ လႊတ္ေတာ္တြင္းဆိုသည္မွာ ယခုNLDျပင္ဆင္ရန္ ႀကိဳးပမ္းေနသည့္ နည္းနာမ်ိဴးျဖစ္ပါသည္။ လႊတ္ေတာ္ျပင္ပဆိုသည္မွာ နည္းမ်ိဳးမ်ိဳးရွိနိုင္သည့္တိုင္ ျမန္မာနိုင္ငံအတြက္ဆိုလၽွင္ အဓိကအားျဖင့္လူထုလူပ္ရွားမူနည္းလမ္းကိုဆိုလိုသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အတန္အသင့္ေအာင္ျမင္ခဲ့ေသာ လူထုလူပ္ရွာမူႏွစ္ခုရွိခဲ့ပါသည္။ အျပည့္အ၀ဟုမေျပာရျခင္းမွာ ဒီမိုကေရစီစနစ္အျပည့္အ၀ရရွိေအာင္ မစြမ္းေဆာင္နိုင္ခဲ့ျခင္းေၾကာင္းျဖစ္ၿပီး အတန္အသင့္ေအာင္ျမင္သည္ဟုဆိုရသည္မွာ collective action သီအိုရီအရ thresholdကိုေက်ာ္ေအာင္စြမ္းေဆာင္နိုင္ခဲ့ျခင္း (ဤေနရာတြင္ ကၽြန္ေတာ့္အျမင္အရ ကိုေဌးႂကြယ္၏အခန္းက႑အေရးႀကီးပုံကို ေနာင္တြင္ဆက္လက္ေရးသားပါမည္။ အေရးႀကီးသည္ဟုဆိုရာတြင္ thresholdေက်ာ္ရန္လႈံ႔ေဆာ္မူ အပိုင္းကိုသာဆိုလိုျခင္းျဖစ္ၿပီး ေထာင့္အသီးသီးမွ စြမ္းစြမ္းတမံ အားထုတ္ခဲ့ၾကေသာ ဗမာျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီႏွင့္ ေက်ာင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ားအပါအဝင္အျခားပုဂၢိဳလ္မ်ား၏အေရးႀကီးေသာ က႑မ်ားကို လ်စ္လ်ဴ႐ူ၍မရပါ။) ႏွင့္ Regimeႏွစ္ခုစလုံးကို ေျပာင္းလဲေအာင္ လုပ္နိုင္ခဲ့ျခင္းတို႔ေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။ လူအမ်ားမျမင္ခဲ့ၾကသည့္ (သို႔) သတိမမူမိခဲ့ၾကသည္အခ်က္မွာ ၁၉၈၈ ႏွင့္ ၂၀၀၇ ေရႊ၀ါေရာင္အေရးအခင္းႏွစ္ခုစလုံးေနာက္တြင္ Regime changeႏွစ္ခုျဖစ္ခဲ့ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ Constitution ဆိုသည္မွာ မည္သည့္ Regimeျဖစ္မလဲကို ျပဌာန္းျခင္းျဖစ္သည့္အတြက္ ဤလူထုလူပ္ရွားမူႏွစ္ခုသည္ ႀကီးစြာေသာ အေျပာင္းအလဲကို စြမ္းေဆာင္နိုင္ခဲ့သည္ဟု ဆိုနိုင္ပါသည္။ (collective action theory ဆရာႀကီး Mancur Olson၏အျမင္ႏွင့္ ကၽြန္ေတာ့္၏ေတာ္လွန္ေရးလက္ေတြ႕ျဖတ္သန္းမူအရျမင္သည့္အျမင္တို႔ လုံး၀မတူပါ။အခ်ိန္ရပါက အရွည္ေရးပါဦးမည္။) ယခုအခါတြင္မူmainstream Politics၏စီးဆင္းမူသေဘာအရ လူထုလူပ္ရွားမူျပဳလုပ္ရန္ ကန႔္သတ္ခ်က္မ်ားစြာရွိေနပါသည္။
ဤစာသည္ ဖြဲ႕စည္းပုံအျခခံဥပေဒအက်ပ္အတည္းအားေက်ာ္လႊားရန္ သမရိုးက်နည္းႏွစ္နည္း အလုပ္မျဖစ္ခဲ့ပါက စဥ္းစားဆင္ျခင္နိုင္ရန္ အျခားနည္းတစ္ခုအားအႀကံျပဳသည့္ စာျဖစ္ပါသည္။ (New York Time ေဆာင္းပါးရွင္ Jason၏နည္းမွာလည္းconfrontation ေျပာင္ျပဳလုပ္ရန္လိုအပ္သျဖင့္ ေဒၚစု၏လက္ရွိသြားေနသည့္ လမ္းေၾကာင္းအရ လက္ေတြ႕တြင္ျဖစ္လာနိုင္ရန္မလြယ္ေသးပါ။ အေျခေနတစ္ခုခုအေျပာင္းအလဲျဖစ္ပါက ျဖစ္လာနိုင္ပါသည္။) ဤနည္းအရဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒကိုမျပင္ပဲ။ ဟုဆိုနိုင္မည့္ ထုံးတမ္းတစ္ခုကို စတင္က်င့္သုံးရန္အဆိုျပဳျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤနည္းသုံးျခင္းအားျဖင့္လည္း ဖြဲ႕စည္းပုံအက်ပ္အတည္းကို သြယ္ဝိုက္၍ ေက်ာ္လႊားနိုင္ၿပီး ဒီမိုကေရစီစစ္စစ္ဖယ္ဒရယ္ စစ္စစ္ျဖစ္လာနိုင္ရန္ အခြင့္အလမ္းလည္းရွိလာနိုင္ပါသည္။
ဤနည္းအရဖြဲ႕စည္းပုံျပင္ၿပီး De Jure Federalism မေပးနိုင္လၽွင္မျပင္ဘဲ de facto federalism ေပးရန္ျဖစ္သည္။ de facto federalism ဟုဆိုေသာ္လည္း decentralization မၽွသာမဟုတ္ဘဲ federal ၏အဓိကဝိေသသသုံးရပ္ျဖစ္သည့္ political, fiscal ႏွင့္ administrative သုံးခုလုံးပီပီျပင္ျပင္ရွိမည့္အစီအစဥ္မ်ိဳးျဖစ္ပါသည္။ Political အတြက္သက္ဆိုင္ရာျပည္နယ္လႊတ္ေတာ္တို႔မွေရြးခ်ယ္ေပးမည့္သူကို (ထိုျပည္နယ္အတြင္းရွိတိုင္းရင္းသားအမ်ားစုလက္ခံနိုင္မည့္သူျဖစ္ပါကပိုအဆင္ေျပနိုင္ပါသည္။) သမၼတမွဝန္ႀကီးခ်ဳပ္အျဖစ္ခန႔္အပ္ေပးရန္ျဖစ္ပါသည္။ဤသို႔ခန႔္အပ္ျခင္းျဖင့္ဖြဲ႕စည္းပုံကိုခ်ိဳးေဖာက္ျခင္းမျဖစ္ပါ။
Fiscal အရလည္းအနီးစပ္ဆုံးအဆင္ေျပေအာင္လုပ္ေဆာင္နိုင္ပါသည္။ယခုလႊတ္ေတာ္သည္ျပည္သူကေရြးေကာက္လိုက္သည့္ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္အမ်ားစုျဖစ္ေနသည့္အတြက္ budget ကိုေကာင္းစြာစီမံခန႔္ခြဲနိုင္သည့္အာဏာရွိေနပါသည္။ဇယားမ်ားႏွင့္လည္းကစားနိုင္ပါေသးသည္။၂၀၂၀ေရြးေကာက္ပြဲအၿပီးတြင္လည္း NLD ႏွင့္ဒီမိုကရက္တစ္တိုင္းရင္းသားပါတီကိုယ္စားလွယ္မ်ားေပါင္းပါက budget ကို control လုပ္နိုင္သည့္အေျခအေနရွိေနနိုင္ပါေသးသည္။သတိထားရမည့္အခ်က္မွာဥပမာအားျဖင့္ကခ်င္တြင္ေက်ာက္စိမ္းတြင္းမွရရွိလာသည့္ဝင္ေငြမ်ားကိုကခ်င္အစိုးရမွအတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ (လက္ေတြ႕တြင္မျဖစ္နိုင္ေသး၍အျပည့္အဝကိုမဆိုလိုပါ။) အခြန္ေကာက္ယူသုံးစြဲနိုင္ခြင့္ျဖစ္ပါသည္။ (ယခင္ယူဂိုဆလားဗီးယား(ခရိုေအးရွားျပႆနာ)ႏွင့္ဘဂၤလားေဒ့ျဖစ္လာမည့္အေရွ႕ပါကစၥတန္ကိစၥမ်ားကိုသတိထားေလ့လာရန္လိုအပ္ပါသည္။)
Administrative federalအရဆိုလၽွင္လည္းယခင္ကမျဖစ္နိုင္ေသာ္လည္းယခုအခါ NLD အစိုးရမွကာခ်ဳပ္၏အာဏာေအာက္တြင္ရွိေနသည့္ေထြ/အုပ္အားအရပ္သားအစိုးရေအာက္သို႔ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္သြတ္သြင္းနိုင္ခဲ့ၿပီျဖစ္သျဖင့္ administrative federalism ကိုေပးမည္ဆိုပါကေပးနိုင္သည့္အေျခအေနတြင္ရွိေနပါသည္။ဤေနရာတြင္သတိထားရမည့္ကိစၥမွာ minority within minority ကိစၥမ်ားျဖစ္ၿပီးအဓိကျပႆနာရွိနိုင္သည္မွာရွမ္းျပည္ျဖစ္ပါသည္။ဤျပႆနာမ်ားအတြက္လည္းလူအမ်ားေျပာဆိုေနသည့္ two layer federalism ကို three layers အျဖစ္ေျပာင္းလဲေျဖရွင္းနိုင္ပါသည္။ (Brazil လို municipal layer တစ္ခုတိုးၿပီးတခ်ိဳ႕လူမ်ိဳးစုငယ္မ်ားအားအခြင့္အေရးေပးသင့္ပါသည္။ Nepal ကိုလည္းေလ့လာနိုင္ပါသည္။) ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရေဒသမ်ားလည္းရွိေနၿပီးျဖစ္သည့္အတြက္အမွန္တကယ္နိုင္ငံေရး၊အုပ္ခ်ဳပ္မႈႏွင့္ဘ႑ာေရးအာဏာမ်ားေပးလိုက္ပါကေအာင္ျမင္လာနိုင္ပါသည္။ (ျပည္ေထာင္စုအင္စတီက်ဳ၏သုေတသနစာတမ္းမ်ားအရလည္း capacity ျပႆနာထင္သေလာက္မရွိနိုင္ပါ။)ထို႔အျပင္ တိုင္းရင္းသားေရးရာ၀◌န္ႀကီးမ်ား၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို အမွန္တကယ္ေပးအပ္၍လည္းေကာင္း လိုအပ္ပါကျပည္နယ္မ်ားတြင္ လူမ်ိဳးစုငယ္မ်ား၏ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားပါဝင္သည့္ အတိုင္ပင္ခံေကာင္စီ သေဘာမ်ိဳးဖြဲ႕၍လည္းေကာင္း ျပည္နယ္၏ျဖစ္လာနိုင္ေျခရွိသည့္ ပဋိပကၡမ်ားကို ႀကိဳတင္ကာကြယ္ထားနိုင္ပါသည္။
ဤအဆိုျပဳခ်က္ (သို႔) စဥ္းစားခ်က္သည္သမာရိုးက် (သို႔) linear thinking မွခြဲထြက္၍ out of the box စဥ္းစားျခင္းျဖစ္ေသာ္လည္း ideal သီအိုရီမဟုတ္ပါ။ Non-ideal (သို႔) Political (သို႔) လက္ေတြ႕လုပ္ရန္ျဖစ္နိုင္ေခ်အရွိဆုံးကိုစဥ္းစား၍အဆိုျပဳခ်က္ျဖစ္ပါသည္။
နိုင္ငံေရးတြင္အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု (သို႔) political entity တစ္ခုအတြက္raison d'êtreမွာအေရးအႀကီးဆုံးျဖစ္ပါသည္။တစ္နည္းဆိုရလၽွင္အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုသည္ ရပ္တည္ေနရသည့္အေၾကာင္းျပခ်က္ rationale (သို႔) legitimacy မရွိလၽွင္ဆက္လက္ရပ္တည္ရန္မျဖစ္နိုင္ေတာ့ပါ။၁၉၈၈ႏွင့္၂၀၀၇ saffron revolution သည္တည္ဆဲအစိုးရမ်ား၏ျပည္သူမ်ားက၎တို႔အားေထာက္ခံေနသည္ဟူသည့္စကားမ်ား (တစ္နည္းအားျဖင့္၎တို႔၏raison d'êtreအားရိုက္ခ်ိဳးခဲ့နိုင္သည့္အတြက္အထက္ကဆိုခဲ့သည့္အတိုင္းအလြန္ခိုင္မာသည္ဟုဆိုနိုင္သည့္ဦးေနဝင္းမဆလ regime ႏွင့္ဦးသန္းေရႊ၏စစ္အာဏာရွင္ regime ႏွစ္ခုလုံး change သြားခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္ဟုယူဆပါသည္။တစ္ခ်ိန္ခ်ိန္တြင္ အခ်က္အလက္ေထာက္အထားမ်ားတြက္ ေပၚလာမည္ဟုထင္ျမင္မိပါသည္။

တိုင္းရင္းသားလက္နက္ကိုင္အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ most plausible and legitimate claimမွာ စစ္မွန္သည့္ federalismျဖစ္ပါသည္။ ဤသို႔ဆိုျခင္းအားျဖင့္ ၎တို႔၏ရပ္တည္မူအေျခခံraison d'êtreအားေခ်ဖ်က္ဖို႔ႀကိဳးစားျခင္းအားျဖင့္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးပိုနီးစပ္နိုင္သည္ဟူသည့္အျမင္မွေရးသားျခင္းမဟုတ္ပါ သူတို႔ေတာင္းဆိုေနသည့္ Federalismရရွိၿပီးျဖစ္သျဖင့္ လက္နက္ကိုင္ဖို႔မလိုေတာ့ေၾကာင္းေျပာဆိုရန္မဟုတ္ပါ။ စြန႔္ရန္မျဖစ္နိုင္ေသးသည့္ အေၾကာင္းျပခ်က္ႏွစ္ခ်က္ရွိပါသည္။ ပထမအခ်က္မွာ ဤဖယ္ဒရယ္သည္ dejureမျဖစ္ေသး၍ျဖစ္ပါသည္။ De jureျဖစ္ၿပီးေသာ္လၽွင္မွ ျမန္မာစစ္တပ္ နိုင္ငံေရးမွတရားဝင္ဆုတ္ခြာသြားၿပီး civilian ovresight over militaryအခိုင္အမာေပၚထြန္းလာမွသာစြန႔္ရန္ျဖစ္နိုင္ပါသည္။ ၁၀ႏွစ္ၾကာလၽွင္ reviewလုပ္ခြင့္ေပးထားသည့္ ပင္လုံသေဘာတူညီခ်က္သည္ပင္ လၽွင္၁၀ႏွစ္ျပည့္သည့္အခါျမန္မာတပ္မွ အာဏာသိမ္းလိုက္သျဖင့္ အေျခခံဥပေဒျဖင့္အခိုင္အမာေပးထားသည့္ အခြင့္အေရးသည္ပင္လၽွင္ပ်က္ျပယ္သြားခဲ့ဖူးသည့္ သာဓကကိုေထာက္၍ဆိုျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤစာ၏ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ defacto federal ကို unwritten constitutionအေနျဖင့္ ဓေလ့ထုံးစံတစ္ခုဖန္တီး၍ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးရရွိလာေအာင္ ထိုမွတဆင့္ လက္နက္ကိုင္ပဋီပကမ်ားမရွိေတာ့သျဖင့္တပ္၏ နိုင္ငံေရးတြင္ ဝင္ေရာက္စြက္ဖက္ေနရသည့္ raison d'êtreကို ေခ်ဖ်က္၍ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္းပီျပင္လာေအာင္ ညႇိ့ယူသည့္ inductive method သာလၽွင္ျဖစ္ပါသည္။ (Philosophyႏွင့္ Logicနယ္မွ ပညာရပ္အသုံးမဟုတ္ပါ။ အဓိပၸါယ္အရအလွသုံးျခင္းသာျဖစ္ပါသည္။)
ဤ unwritten constitutionကို ၂၀၂၀အနိုင္ရပါတီမွ ဦးေဆာင္၍ဓေလ့ထုံးတမ္းသဖြယ္ စတင္က်င့္သုံးလၽွင္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ားအေနျဖင့္ စုေပါင္းေတာင္းဆိုျခင္းျဖင့္ေသာ္လည္းေကာင္း (နိုင္ငံေရးတြင္ Political giftမရွိပါဆိုသည့္ဆိုရိုးအရ)ရရွိလာနိုင္ပါက လက္ရွိအက်ပ္အတည္းမ်ားအတြက္ breakthroughတစ္ခုျဖစ္လာနိုင္သည္ဟု ယူဆမိပါသည္။ အနိုင္ရပါတီမွ ဦးေဆာင္၍ အေကာင္အထည္ေဖာ္မည္ဆိုပါက ျမန္မာျပည္အတြက္ သားေရႊအိုးထမ္းလာကိန္းပင္ ျဖစ္ေၾကာင္းယုံၾကည္မိပါသည္။
ဤစာတမ္းေရးသားရာတြင္ imaginationရရွိေအာင္ လူခ်င္းေတြ႕ဆုံေဆြးေႏြးခြင့္ေပးခဲ့ေသာLSEမွ Professor John Sidelအားလည္းေကာင္း၊ စကားရပ္အတြက္ အႀကံေပးခဲ့သည့္ Oxford တကသိုလ္ Balliol Collegeမွ ဥပေဒပါေမာက Timothy Endicott အားလည္းေကာင္း အထူေက်းဇူးတင္ရွိပါသည္။
ျမန္မာစာ မရိုက္တတ္သည့္အတြက္ နိုင္ငံေရးႏွင့္မနီးစပ္သည့္ မိတ္ေဆြတစ္ေယာက္အားအကူအညီေတာင္း၍ ရိုက္ခိုင္းခဲ့ရသျဖင့္ typing error ရွိခဲ့ပါက နားလည္ေပးၾကပါရန္ ေလးစားစြာပန္ၾကားအပ္ပါသည္။

ျမတ္သူ
Chairperson
Yangon School of Political Science
.....


Unwritten constitution with De facto Federalism သည္ျမန္မာျပည္အတြက္အေျဖေလာ

(University of Virginia တြင္ေျပာခဲ့ေသာအေၾကာင္းအရာမ်ားအား အနည္းငယ္ျပင္ဆင္၍ျပန္လည္ေရးသားပါသည္။)



ယေန႔ျမန္မာျပည္၏ျပႆနာကိုဒီမိုကေရစီေရးျပႆနာ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ဖယ္ဒရယ္ျပႆနာအစရွိသျဖင့္ဖြင့္ဆိုေလ့ရွိၾကပါသည္။ အခ်ိဳ႕ကလည္း ဒီမိုကေရစီေရးသည္ ပထမဦးစားေပးျဖစ္ၿပီး၊ ဒီမိုကေရစီရရွိမွသာ တိုင္းရင္းသားမ်ားလိုလားေနေသာ စစ္မွန္သည့္ဖယ္ဒရယ္ကို ရရွိနိုင္မည္ဟုယူဆၾကသည္။ အျခားတစ္ဖက္တြင္မူ တန္းတူညီမၽွမူရွိေရးႏွင့္ ဖယ္ဒရယ္ကိုအရင္ပုံေဖာ္သင့္ၿပီး ဘယ္ေတာ့ၿပီးမည္မွန္းမသိသည့္ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းေရးကို မေစာင့္သင့္ေၾကာင္း မေစာင့္နိုင္ေၾကာင္းသေဘာထားမ်ိဳးရွိၾကပါသည္။ မည္သည့္အယူအဆကိုကိုင္စြဲသည္ျဖစ္ေစ ဤျပႆနာအားလုံး၏အခ်ဳပ္သည္ ၂၀၀၈ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒျဖစ္ၿပီး ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒအက်ပ္အတည္း (သို႔) ျပႆနာရွိေနသည္ဟု ေျပာလၽွင္ ျပႆနာအားလုံးမဟုတ္သည့္တိုင္ အဓိကျပႆနာႀကီးႏွစ္ခုလုံးကို ျခဳံငုံမိနိုင္ပါသည္။ (စာရွည္မည္စိုး၍အက်ယ္မေရးေတာ့ပါ။)

သို႔ဆိုလၽွင္ ၂၀၀၈အေျခခံဥပေဒသည္ အဓိကျပႆနာဟုဆိုၿပီး ၂၀၀၈ကလည္း ျပင္ဆင္ရန္ခက္ခဲလြန္းသည္(သို႔)ျပင္လို႔မရနိုင္ဟုဆိုလၽွင္ မည္သို႔ျဖစ္လာမည္နည္း။ (ျပည္သူ႔ကိုယ္စာလွယ္ ၁၀၀ရာခိုင္ႏူန္း ျပင္ခ်င္လၽွင္ေတာင္ တပ္မေတာ္မပါပဲ အေရးႀကီးသည့္ အခ်က္မ်ားကို ျပင္၍မရနိုင္ပါ။) ဖြဲ႕စည္းပုံျပင္ရာတြင္အဓိကအားျဖင့္ နည္းလမ္းႏွစ္မ်ိဳးကို ေျပာေလ့ရွိၾကပါသည္။ အရပ္စကားျဖင့္ေျပာလၽွင္လႊတ္ေတာ္တြင္း၊ လႊတ္ေတာ္ျပင္ပဟူ၍ျဖစ္ပါသည္။ လႊတ္ေတာ္တြင္းဆိုသည္မွာ ယခုNLDျပင္ဆင္ရန္ ႀကိဳးပမ္းေနသည့္ နည္းနာမ်ိဴးျဖစ္ပါသည္။ လႊတ္ေတာ္ျပင္ပဆိုသည္မွာ နည္းမ်ိဳးမ်ိဳးရွိနိုင္သည့္တိုင္ ျမန္မာနိုင္ငံအတြက္ဆိုလၽွင္ အဓိကအားျဖင့္လူထုလူပ္ရွားမူနည္းလမ္းကိုဆိုလိုသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ အတန္အသင့္ေအာင္ျမင္ခဲ့ေသာ လူထုလူပ္ရွာမူႏွစ္ခုရွိခဲ့ပါသည္။ အျပည့္အ၀ဟုမေျပာရျခင္းမွာ ဒီမိုကေရစီစနစ္အျပည့္အ၀ရရွိေအာင္ မစြမ္းေဆာင္နိုင္ခဲ့ျခင္းေၾကာင္းျဖစ္ၿပီး အတန္အသင့္ေအာင္ျမင္သည္ဟုဆိုရသည္မွာ collective action သီအိုရီအရ thresholdကိုေက်ာ္ေအာင္စြမ္းေဆာင္နိုင္ခဲ့ျခင္း (ဤေနရာတြင္ ကၽြန္ေတာ့္အျမင္အရ ကိုေဌးႂကြယ္၏အခန္းက႑အေရးႀကီးပုံကို ေနာင္တြင္ဆက္လက္ေရးသားပါမည္။ အေရးႀကီးသည္ဟုဆိုရာတြင္ thresholdေက်ာ္ရန္လႈံ႔ေဆာ္မူ အပိုင္းကိုသာဆိုလိုျခင္းျဖစ္ၿပီး ေထာင့္အသီးသီးမွ စြမ္းစြမ္းတမံ အားထုတ္ခဲ့ၾကေသာ ဗမာျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီႏွင့္ ေက်ာင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ားအပါအဝင္အျခားပုဂၢိဳလ္မ်ား၏အေရးႀကီးေသာ က႑မ်ားကို လ်စ္လ်ဴ႐ူ၍မရပါ။) ႏွင့္ Regimeႏွစ္ခုစလုံးကို ေျပာင္းလဲေအာင္ လုပ္နိုင္ခဲ့ျခင္းတို႔ေၾကာင့္ျဖစ္ပါသည္။ လူအမ်ားမျမင္ခဲ့ၾကသည့္ (သို႔) သတိမမူမိခဲ့ၾကသည္အခ်က္မွာ ၁၉၈၈ ႏွင့္ ၂၀၀၇ ေရႊ၀ါေရာင္အေရးအခင္းႏွစ္ခုစလုံးေနာက္တြင္ Regime changeႏွစ္ခုျဖစ္ခဲ့ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ Constitution ဆိုသည္မွာ မည္သည့္ Regimeျဖစ္မလဲကို ျပဌာန္းျခင္းျဖစ္သည့္အတြက္ ဤလူထုလူပ္ရွားမူႏွစ္ခုသည္ ႀကီးစြာေသာ အေျပာင္းအလဲကို စြမ္းေဆာင္နိုင္ခဲ့သည္ဟု ဆိုနိုင္ပါသည္။ (collective action theory ဆရာႀကီး Mancur Olson၏အျမင္ႏွင့္ ကၽြန္ေတာ့္၏ေတာ္လွန္ေရးလက္ေတြ႕ျဖတ္သန္းမူအရျမင္သည့္အျမင္တို႔ လုံး၀မတူပါ။အခ်ိန္ရပါက အရွည္ေရးပါဦးမည္။) ယခုအခါတြင္မူmainstream Politics၏စီးဆင္းမူသေဘာအရ လူထုလူပ္ရွားမူျပဳလုပ္ရန္ ကန႔္သတ္ခ်က္မ်ားစြာရွိေနပါသည္။

ဤစာသည္ ဖြဲ႕စည္းပုံအျခခံဥပေဒအက်ပ္အတည္းအားေက်ာ္လႊားရန္ သမရိုးက်နည္းႏွစ္နည္း အလုပ္မျဖစ္ခဲ့ပါက စဥ္းစားဆင္ျခင္နိုင္ရန္ အျခားနည္းတစ္ခုအားအႀကံျပဳသည့္ စာျဖစ္ပါသည္။ (New York Time ေဆာင္းပါးရွင္ Jason၏နည္းမွာလည္းconfrontation ေျပာင္ျပဳလုပ္ရန္လိုအပ္သျဖင့္ ေဒၚစု၏လက္ရွိသြားေနသည့္ လမ္းေၾကာင္းအရ လက္ေတြ႕တြင္ျဖစ္လာနိုင္ရန္မလြယ္ေသးပါ။ အေျခေနတစ္ခုခုအေျပာင္းအလဲျဖစ္ပါက ျဖစ္လာနိုင္ပါသည္။) ဤနည္းအရဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒကိုမျပင္ပဲ။ ဟုဆိုနိုင္မည့္ ထုံးတမ္းတစ္ခုကို စတင္က်င့္သုံးရန္အဆိုျပဳျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤနည္းသုံးျခင္းအားျဖင့္လည္း ဖြဲ႕စည္းပုံအက်ပ္အတည္းကို သြယ္ဝိုက္၍ ေက်ာ္လႊားနိုင္ၿပီး ဒီမိုကေရစီစစ္စစ္ဖယ္ဒရယ္ စစ္စစ္ျဖစ္လာနိုင္ရန္ အခြင့္အလမ္းလည္းရွိလာနိုင္ပါသည္။

ဤနည္းအရဖြဲ႕စည္းပုံျပင္ၿပီး De Jure Federalism မေပးနိုင္လၽွင္မျပင္ဘဲ de facto federalism ေပးရန္ျဖစ္သည္။ de facto federalism ဟုဆိုေသာ္လည္း decentralization မၽွသာမဟုတ္ဘဲ federal ၏အဓိကဝိေသသသုံးရပ္ျဖစ္သည့္ political, fiscal ႏွင့္ administrative သုံးခုလုံးပီပီျပင္ျပင္ရွိမည့္အစီအစဥ္မ်ိဳးျဖစ္ပါသည္။ Political အတြက္သက္ဆိုင္ရာျပည္နယ္လႊတ္ေတာ္တို႔မွေရြးခ်ယ္ေပးမည့္သူကို (ထိုျပည္နယ္အတြင္းရွိတိုင္းရင္းသားအမ်ားစုလက္ခံနိုင္မည့္သူျဖစ္ပါကပိုအဆင္ေျပနိုင္ပါသည္။) သမၼတမွဝန္ႀကီးခ်ဳပ္အျဖစ္ခန႔္အပ္ေပးရန္ျဖစ္ပါသည္။ဤသို႔ခန႔္အပ္ျခင္းျဖင့္ဖြဲ႕စည္းပုံကိုခ်ိဳးေဖာက္ျခင္းမျဖစ္ပါ။

Fiscal အရလည္းအနီးစပ္ဆုံးအဆင္ေျပေအာင္လုပ္ေဆာင္နိုင္ပါသည္။ယခုလႊတ္ေတာ္သည္ျပည္သူကေရြးေကာက္လိုက္သည့္ျပည္သူ႔ကိုယ္စားလွယ္အမ်ားစုျဖစ္ေနသည့္အတြက္ budget ကိုေကာင္းစြာစီမံခန႔္ခြဲနိုင္သည့္အာဏာရွိေနပါသည္။ဇယားမ်ားႏွင့္လည္းကစားနိုင္ပါေသးသည္။၂၀၂၀ေရြးေကာက္ပြဲအၿပီးတြင္လည္း NLD ႏွင့္ဒီမိုကရက္တစ္တိုင္းရင္းသားပါတီကိုယ္စားလွယ္မ်ားေပါင္းပါက budget ကို control လုပ္နိုင္သည့္အေျခအေနရွိေနနိုင္ပါေသးသည္။သတိထားရမည့္အခ်က္မွာဥပမာအားျဖင့္ကခ်င္တြင္ေက်ာက္စိမ္းတြင္းမွရရွိလာသည့္ဝင္ေငြမ်ားကိုကခ်င္အစိုးရမွအတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ (လက္ေတြ႕တြင္မျဖစ္နိုင္ေသး၍အျပည့္အဝကိုမဆိုလိုပါ။) အခြန္ေကာက္ယူသုံးစြဲနိုင္ခြင့္ျဖစ္ပါသည္။ (ယခင္ယူဂိုဆလားဗီးယား(ခရိုေအးရွားျပႆနာ)ႏွင့္ဘဂၤလားေဒ့ျဖစ္လာမည့္အေရွ႕ပါကစၥတန္ကိစၥမ်ားကိုသတိထားေလ့လာရန္လိုအပ္ပါသည္။)

Administrative federalအရဆိုလၽွင္လည္းယခင္ကမျဖစ္နိုင္ေသာ္လည္းယခုအခါ NLD အစိုးရမွကာခ်ဳပ္၏အာဏာေအာက္တြင္ရွိေနသည့္ေထြ/အုပ္အားအရပ္သားအစိုးရေအာက္သို႔ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္သြတ္သြင္းနိုင္ခဲ့ၿပီျဖစ္သျဖင့္ administrative federalism ကိုေပးမည္ဆိုပါကေပးနိုင္သည့္အေျခအေနတြင္ရွိေနပါသည္။ဤေနရာတြင္သတိထားရမည့္ကိစၥမွာ minority within minority ကိစၥမ်ားျဖစ္ၿပီးအဓိကျပႆနာရွိနိုင္သည္မွာရွမ္းျပည္ျဖစ္ပါသည္။ဤျပႆနာမ်ားအတြက္လည္းလူအမ်ားေျပာဆိုေနသည့္ two layer federalism ကို three layers အျဖစ္ေျပာင္းလဲေျဖရွင္းနိုင္ပါသည္။ (Brazil လို municipal layer တစ္ခုတိုးၿပီးတခ်ိဳ႕လူမ်ိဳးစုငယ္မ်ားအားအခြင့္အေရးေပးသင့္ပါသည္။ Nepal ကိုလည္းေလ့လာနိုင္ပါသည္။) ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရေဒသမ်ားလည္းရွိေနၿပီးျဖစ္သည့္အတြက္အမွန္တကယ္နိုင္ငံေရး၊အုပ္ခ်ဳပ္မႈႏွင့္ဘ႑ာေရးအာဏာမ်ားေပးလိုက္ပါကေအာင္ျမင္လာနိုင္ပါသည္။ (ျပည္ေထာင္စုအင္စတီက်ဳ၏သုေတသနစာတမ္းမ်ားအရလည္း capacity ျပႆနာထင္သေလာက္မရွိနိုင္ပါ။)ထို႔အျပင္ တိုင္းရင္းသားေရးရာ၀◌န္ႀကီးမ်ား၏ လုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာကို အမွန္တကယ္ေပးအပ္၍လည္းေကာင္း လိုအပ္ပါကျပည္နယ္မ်ားတြင္ လူမ်ိဳးစုငယ္မ်ား၏ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားပါဝင္သည့္ အတိုင္ပင္ခံေကာင္စီ သေဘာမ်ိဳးဖြဲ႕၍လည္းေကာင္း ျပည္နယ္၏ျဖစ္လာနိုင္ေျခရွိသည့္ ပဋိပကၡမ်ားကို ႀကိဳတင္ကာကြယ္ထားနိုင္ပါသည္။

ဤအဆိုျပဳခ်က္ (သို႔) စဥ္းစားခ်က္သည္သမာရိုးက် (သို႔) linear thinking မွခြဲထြက္၍ out of the box စဥ္းစားျခင္းျဖစ္ေသာ္လည္း ideal သီအိုရီမဟုတ္ပါ။ Non-ideal (သို႔) Political (သို႔) လက္ေတြ႕လုပ္ရန္ျဖစ္နိုင္ေခ်အရွိဆုံးကိုစဥ္းစား၍အဆိုျပဳခ်က္ျဖစ္ပါသည္။

နိုင္ငံေရးတြင္အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု (သို႔) political entity တစ္ခုအတြက္raison d'êtreမွာအေရးအႀကီးဆုံးျဖစ္ပါသည္။တစ္နည္းဆိုရလၽွင္အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခုသည္ ရပ္တည္ေနရသည့္အေၾကာင္းျပခ်က္ rationale (သို႔) legitimacy မရွိလၽွင္ဆက္လက္ရပ္တည္ရန္မျဖစ္နိုင္ေတာ့ပါ။၁၉၈၈ႏွင့္၂၀၀၇ saffron revolution သည္တည္ဆဲအစိုးရမ်ား၏ျပည္သူမ်ားက၎တို႔အားေထာက္ခံေနသည္ဟူသည့္စကားမ်ား (တစ္နည္းအားျဖင့္၎တို႔၏raison d'êtreအားရိုက္ခ်ိဳးခဲ့နိုင္သည့္အတြက္အထက္ကဆိုခဲ့သည့္အတိုင္းအလြန္ခိုင္မာသည္ဟုဆိုနိုင္သည့္ဦးေနဝင္းမဆလ regime ႏွင့္ဦးသန္းေရႊ၏စစ္အာဏာရွင္ regime ႏွစ္ခုလုံး change သြားခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္ဟုယူဆပါသည္။တစ္ခ်ိန္ခ်ိန္တြင္ အခ်က္အလက္ေထာက္အထားမ်ားတြက္ ေပၚလာမည္ဟုထင္ျမင္မိပါသည္။



တိုင္းရင္းသားလက္နက္ကိုင္အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၏ most plausible and legitimate claimမွာ စစ္မွန္သည့္ federalismျဖစ္ပါသည္။ ဤသို႔ဆိုျခင္းအားျဖင့္ ၎တို႔၏ရပ္တည္မူအေျခခံraison d'êtreအားေခ်ဖ်က္ဖို႔ႀကိဳးစားျခင္းအားျဖင့္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးပိုနီးစပ္နိုင္သည္ဟူသည့္အျမင္မွေရးသားျခင္းမဟုတ္ပါ သူတို႔ေတာင္းဆိုေနသည့္ Federalismရရွိၿပီးျဖစ္သျဖင့္ လက္နက္ကိုင္ဖို႔မလိုေတာ့ေၾကာင္းေျပာဆိုရန္မဟုတ္ပါ။ စြန႔္ရန္မျဖစ္နိုင္ေသးသည့္ အေၾကာင္းျပခ်က္ႏွစ္ခ်က္ရွိပါသည္။ ပထမအခ်က္မွာ ဤဖယ္ဒရယ္သည္ dejureမျဖစ္ေသး၍ျဖစ္ပါသည္။ De jureျဖစ္ၿပီးေသာ္လၽွင္မွ ျမန္မာစစ္တပ္ နိုင္ငံေရးမွတရားဝင္ဆုတ္ခြာသြားၿပီး civilian ovresight over militaryအခိုင္အမာေပၚထြန္းလာမွသာစြန႔္ရန္ျဖစ္နိုင္ပါသည္။ ၁၀ႏွစ္ၾကာလၽွင္ reviewလုပ္ခြင့္ေပးထားသည့္ ပင္လုံသေဘာတူညီခ်က္သည္ပင္ လၽွင္၁၀ႏွစ္ျပည့္သည့္အခါျမန္မာတပ္မွ အာဏာသိမ္းလိုက္သျဖင့္ အေျခခံဥပေဒျဖင့္အခိုင္အမာေပးထားသည့္ အခြင့္အေရးသည္ပင္လၽွင္ပ်က္ျပယ္သြားခဲ့ဖူးသည့္ သာဓကကိုေထာက္၍ဆိုျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤစာ၏ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ defacto federal ကို unwritten constitutionအေနျဖင့္ ဓေလ့ထုံးစံတစ္ခုဖန္တီး၍ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးရရွိလာေအာင္ ထိုမွတဆင့္ လက္နက္ကိုင္ပဋီပကမ်ားမရွိေတာ့သျဖင့္တပ္၏ နိုင္ငံေရးတြင္ ဝင္ေရာက္စြက္ဖက္ေနရသည့္ raison d'êtreကို ေခ်ဖ်က္၍ဒီမိုကရက္တိုင္ေဇးရွင္းပီျပင္လာေအာင္ ညႇိ့ယူသည့္ inductive method သာလၽွင္ျဖစ္ပါသည္။ (Philosophyႏွင့္ Logicနယ္မွ ပညာရပ္အသုံးမဟုတ္ပါ။ အဓိပၸါယ္အရအလွသုံးျခင္းသာျဖစ္ပါသည္။)

ဤ unwritten constitutionကို ၂၀၂၀အနိုင္ရပါတီမွ ဦးေဆာင္၍ဓေလ့ထုံးတမ္းသဖြယ္ စတင္က်င့္သုံးလၽွင္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ တိုင္းရင္းသားပါတီမ်ားအေနျဖင့္ စုေပါင္းေတာင္းဆိုျခင္းျဖင့္ေသာ္လည္းေကာင္း (နိုင္ငံေရးတြင္ Political giftမရွိပါဆိုသည့္ဆိုရိုးအရ)ရရွိလာနိုင္ပါက လက္ရွိအက်ပ္အတည္းမ်ားအတြက္ breakthroughတစ္ခုျဖစ္လာနိုင္သည္ဟု ယူဆမိပါသည္။ အနိုင္ရပါတီမွ ဦးေဆာင္၍ အေကာင္အထည္ေဖာ္မည္ဆိုပါက ျမန္မာျပည္အတြက္ သားေရႊအိုးထမ္းလာကိန္းပင္ ျဖစ္ေၾကာင္းယုံၾကည္မိပါသည္။

ဤစာတမ္းေရးသားရာတြင္ imaginationရရွိေအာင္ လူခ်င္းေတြ႕ဆုံေဆြးေႏြးခြင့္ေပးခဲ့ေသာLSEမွ Professor John Sidelအားလည္းေကာင္း၊ စကားရပ္အတြက္ အႀကံေပးခဲ့သည့္ Oxford တကသိုလ္ Balliol Collegeမွ ဥပေဒပါေမာက Timothy Endicott အားလည္းေကာင္း အထူေက်းဇူးတင္ရွိပါသည္။

ျမန္မာစာ မရိုက္တတ္သည့္အတြက္ နိုင္ငံေရးႏွင့္မနီးစပ္သည့္ မိတ္ေဆြတစ္ေယာက္အားအကူအညီေတာင္း၍ ရိုက္ခိုင္းခဲ့ရသျဖင့္ typing error ရွိခဲ့ပါက နားလည္ေပးၾကပါရန္ ေလးစားစြာပန္ၾကားအပ္ပါသည္။



ျမတ္သူ

Chairperson

Yangon School of Political Science

..........

Unwritten constitution with De facto Federalism သၫ္်မႏၼာ်ပၫ္အၾတေက္အ်ေဖလာ

(University of Virginia ၾတင္ေ်ပာခဲ့ေသာေအၾကာင္းအရာမ္ားအား အနၫ္းငယ္်ပငၧင္၍်ပႏႅၫ္ေရးသားပါသၫ္။)



ေယန႔်မႏၼာ်ပၫ္၏်ပႆနာကိုဒီမိုေကရစီေရး်ပႆနာ ၿငိမ္းခ္မ္းေရးႏြင့ၹယၵရယ္်ပႆနာအစရြိသ်ဖင့္ျဖင့ၦိဳေလ့ရြိၾကပါသၫ္။ အခ္ိဳ႕ကလၫ္း ဒီမိုေကရစီေရးသၫ္ ပထမဦးစားေပး်ဖစ္ၿပီး၊ ဒီမိုေကရစီရရြိမြသာ တိုင္းရင္းသားမ္ားလိုလားေေနသာ စစၼြႏ္သည့ၹယၵရယၠိဳ ရရြိနိုငၼၫ္ဟဳယူဆၾကသၫ္။ အ်ခားတစၹၾကၱငၼဴ တႏ္းတူညီမၽြမူရြိေရးႏြင့္ ဖယၵရယၠိဳအရငၸဳံေဖာ္သင့္ၿပီး ဘယ္ေတာ့ၿပီးမၫၼြႏ္းမသိသည့္ ဒီမိုေကရစီအၾသငၠဴးေ်ပာင္းေရးကို ေမစာင့္သင့္ေၾကာင္း ေမစာင့ၷိဳင္ေၾကာင္းေသဘာထားမ္ိဳးရြိၾကပါသၫ္။ မၫ္သည့္အယူအဆကိုကိုျငၥဲသၫ္်ဖစ္ေစ ဤ်ပႆနာအားလုံး၏အခ္ဳပ္သၫ္ ၂၀၀၈ျဖဲ႕စၫ္းပုံေအ်ခခံဥေပဒ်ဖစ္ၿပီး ်မႏၼာနိုင္ငံသၫ္ ျဖဲ႕စၫ္းပုံေအ်ခခံဥေပဒအက္ပ္အတၫ္း (သို႔) ်ပႆနာရြိေနသၫ္ဟဳ ေ်ပာလၽြင္ ်ပႆနာအားလုံးမဟုတ္သည့ၱိဳင္ အဓိက်ပႆနာႀကီးႏြစၡဳလုံးကို ်ခဳံငုံမိနိုငၸါသၫ္။ (စာရြၫၼၫၥိဳး၍အက္ေယၼရးေတာ့ပါ။)

သို႔ဆိုလၽြင္ ၂၀၀၈ေအ်ခခံဥေပဒသၫ္ အဓိက်ပႆနာဟုဆိုၿပီး ၂၀၀၈ကလၫ္း ်ပငၧင္ရႏၡကၡဲၾလႏ္းသၫ္(သို႔)်ပငႅိဳ႕မရနိုင္ဟဳဆိုလၽြင္ မၫ္သိဳ႕်ဖစႅာမၫၷၫ္း။ (်ပၫ္သဴ႕ကိုယၥာလြယ္ ၁၀၀ရာခိုင္ႏူႏ္း ်ပငၡ္ငႅၽြင္ေတာင္ တေပၼတာၼပါပဲ ေအရးႀကီးသည့္ အခ္ကၼ္ားကို ်ပင္၍မရနိုငၸါ။) ျဖဲ႕စၫ္းပုံ်ပင္ရာၾတင္အဓိကအား်ဖင့္ နၫ္းလမ္းႏြစၼ္ိဳးကို ေ်ပာေလ့ရြိၾကပါသၫ္။ အရပၥကား်ဖင့္ေ်ပာလၽြငႅႊတ္ေတာ္ၾတင္း၊ လႊတ္ေတာ္်ပငၸဟူ၍်ဖစၸါသၫ္။ လႊတ္ေတာ္ၾတင္းဆိုသၫၼြာ ယခုNLD်ပငၧင္ရႏ္ ႀကိဳးပမ္းေနသည့္ နၫ္းနာမ္ိဴး်ဖစၸါသၫ္။ လႊတ္ေတာ္်ပငၸဆိုသၫၼြာ နၫ္းမ္ိဳးမ္ိဳးရြိနိုင္သည့ၱိဳင္ ်မႏၼာနိုင္ငံအၾတကၦိဳလၽြင္ အဓိကအား်ဖင့ႅဴထုလူပ္ရြားမူနၫ္းလမ္းကိုဆိုလိုသၫ္။ ်မႏၼာနိုင္ငံၾတင္ အတႏ္အသင့္ေအာင္်မငၡဲ့ေသာ လူထုလူပ္ရြာမူႏြစၡဳရြိခဲ့ပါသၫ္။ အ်ပည့္အ၀ဟုေမ်ပာရ်ခင္းမြာ ဒီမိုေကရစီစနစ္အ်ပည့္အ၀ရရြိေအာင္ မျစမ္းေဆာငၷိဳငၡဲ့်ခင္းေၾကာင္း်ဖစ္ၿပီး အတႏ္အသင့္ေအာင္်မင္သၫ္ဟဳဆိုရသၫၼြာ collective action သီအိုရီအရ thresholdကိုေက္ာ္ေအာျငၥမ္းေဆာငၷိဳငၡဲ့်ခင္း (ဤေနရာၾတင္ ကၽျႏ္ေတာ့္အ်မင္အရ ကိုေဌးႂၾကယ္၏အခႏ္းက႑ေအရးႀကီးပုံကို ေနာျငၲငၧကႅက္ေရးသားပါမၫ္။ ေအရးႀကီးသၫ္ဟဳဆိုရာၾတင္ thresholdေက္ာ္ရႏႅႈံ႔ေဆာၼဴ အပိုင္းကိုသာဆိုလို်ခင္း်ဖစ္ၿပီး ေထာင့္အသီးသီးမြ ျစမ္းျစမ္းတမံ အားထုတၡဲ့ၾေကသာ ဗမာ်ပျၫၠႏ္်မဴနစၸါတီႏြင့္ ေက္ာင္းသားေခါင္းေဆာငၼ္ားအပါအဝင္အ်ခားပုဂၢိဳလၼ္ား၏ေအရးႀကီးေသာ က႑မ္ားကို လ္စႅ္ဴ႐ူ၍မရပါ။) ႏြင့္ Regimeႏြစၡဳစလုံးကို ေ်ပာင္းလဲေအာင္ လုပၷိဳငၡဲ့်ခင္းတို႔ေၾကာင့္်ဖစၸါသၫ္။ လူအမ္ားမ်မငၡဲ့ၾကသည့္ (သို႔) သတိမမူမိခဲ့ၾကသၫ္အခ္ကၼြာ ၁၉၈၈ ႏြင့္ ၂၀၀၇ ေရႊ၀ါေရာေင္အရးအခင္းႏြစၡဳစလုံးေနာၾကၱင္ Regime changeႏြစၡဳ်ဖစၡဲ့်ခင္းပင္်ဖစ္သၫ္။ Constitution ဆိုသၫၼြာ မၫ္သည့္ Regime်ဖစၼလဲကို ်ပဌာႏ္း်ခင္း်ဖစ္သည့္အၾတက္ ဤလူထုလူပ္ရြားမူႏြစၡဳသၫ္ ႀကီးျစာေသာ ေအ်ပာင္းအလဲကို ျစမ္းေဆာငၷိဳငၡဲ့သၫ္ဟဳ ဆိုနိုငၸါသၫ္။ (collective action theory ဆရာႀကီး Mancur Olson၏အ်မင္ႏြင့္ ကၽျႏ္ေတာ့္၏ေတာႅြႏ္ေရးလက္ေၾတ႕်ဖတ္သႏ္းမူအရ်မင္သည့္အ်မငၲိဳ႕ လုံး၀မတူပါ။အခ္ိႏ္ရပါက အရြၫ္ေရးပါဦးမၫ္။) ယခုအခါၾတငၼဴmainstream Politics၏စီးဆင္းမူေသဘာအရ လူထုလူပ္ရြားမူ်ပဳလုပ္ရႏ္ ကန႔္သတၡ္ကၼ္ားျစာရြိေနပါသၫ္။

ဤစာသၫ္ ျဖဲ႕စၫ္းပုံအ်ခခံဥေပဒအက္ပ္အတၫ္းအားေက္ာႅႊားရႏ္ သမရိုးက္နၫ္းႏြစၷၫ္း အလုပၼ်ဖစၡဲ့ပါက စၪ္းစားဆင္်ခငၷိဳင္ရႏ္ အ်ခားနၫ္းတစၡဳအားအႀကံ်ပဳသည့္ စာ်ဖစၸါသၫ္။ (New York Time ေဆာင္းပါးရြင္ Jason၏နၫ္းမြာလၫ္းconfrontation ေ်ပာင္်ပဳလုပ္ရႏႅိဳအပ္သ်ဖင့္ ေဒၚစု၏လက္ရြိၾသားေနသည့္ လမ္းေၾကာင္းအရ လက္ေၾတ႕ၾတင္်ဖစႅာနိုင္ရႏၼၾလယ္ေသးပါ။ ေအ်ေခနတစၡဳခုေအ်ပာင္းအလဲ်ဖစၸါက ်ဖစႅာနိုငၸါသၫ္။) ဤနၫ္းအရျဖဲ႕စၫ္းပုံေအ်ခခံဥေပဒကိုမ်ပငၸဲ။ ဟုဆိုနိုငၼည့္ ထုံးတမ္းတစၡဳကို စတငၠ္င့္သဳံးရႏ္အဆို်ပဳ်ခင္း်ဖစၸါသၫ္။ ဤနၫ္းသုံး်ခင္းအား်ဖင့ႅၫ္း ျဖဲ႕စၫ္းပုံအက္ပ္အတၫ္းကို ၾသယ္ဝိဳက္၍ ေက္ာႅႊားနိုင္ၿပီး ဒီမိုေကရစီစစၥစၹယၵရယ္ စစၥစ္်ဖစႅာနိုင္ရႏ္ အျခင့္အလမ္းလၫ္းရြိလာနိုငၸါသၫ္။

ဤနၫ္းအရျဖဲ႕စၫ္းပုံ်ပင္ၿပီး De Jure Federalism ေမပးနိုငႅၽြငၼ်ပငၻဲ de facto federalism ေပးရႏ္်ဖစ္သၫ္။ de facto federalism ဟုဆိုေသာႅၫ္း decentralization မၽြသာမဟုတၻဲ federal ၏အဓိကဝိေသသသုံးရပ္်ဖစ္သည့္ political, fiscal ႏြင့္ administrative သုံးခုလုံးပီပီ်ပင္်ပင္ရြိမည့္အစီအစဥၼ္ိဳး်ဖစၸါသၫ္။ Political အၾတက္သကၦိဳင္ရာ်ပၫၷယႅႊတ္ေတာၱိဳ႕ေမြျရးခ္ယ္ေပးမည့္သဴကို (ထို်ပၫၷယ္အၾတင္းရြိတိုင္းရင္းသားအမ္ားစုလကၡံနိုငၼည့္သဴ်ဖစၸါကပိုအဆင္ေ်ပနိုငၸါသၫ္။) သမၼတမြဝႏ္ႀကီးခ္ဳပ္အ်ဖစၡန႔္အပ္ေပးရႏ္်ဖစၸါသၫ္။ဤသို႔ခန႔္အပ္်ခင္း်ဖင့္ျဖဲ႕စၫ္းပုံကိုခ္ိဳးေဖာက္်ခင္းမ်ဖစၸါ။

Fiscal အရလၫ္းအနီးစပၧဳံးအဆင္ေ်ေပအာငႅဳပ္ေဆာငၷိဳငၸါသၫ္။ယခုလႊတ္ေတာ္သၫ္်ပၫ္သဴေကျရးေကာကႅိဳက္သည့္်ပၫ္သဴ႕ကိုယၥားလြယ္အမ္ားစု်ဖစ္ေနသည့္အၾတက္ budget ကိုေကာင္းျစာစီမံခန႔္ျခဲနိုင္သည့္အာဏာရြိေနပါသၫ္။ဇယားမ္ားႏြင့ႅၫ္းကစားနိုငၸါေသးသၫ္။၂၀၂၀ေျရးေကာၾကၸဲအၿပီးၾတငႅၫ္း NLD ႏြင့ၵီမိုကရကၱစၲိဳင္းရင္းသားပါတီကိုယၥားလြယၼ္ားေပါင္းပါက budget ကို control လုပၷိဳင္သည့္ေအ်ခေအနရြိေနနိုငၸါေသးသၫ္။သတိထားရမည့္အခ္ကၼြာဥပမာအား်ဖင့ၠခ္ျငၲင္ေက္ာကၥိမ္းၾတင္းမြရရြိလာသည့္ဝင္ေျငမ္ားကိုကခ္င္အစိုးရမြအတိုင္းအတာတစၡဳအထိ (လက္ေၾတ႕ၾတငၼ်ဖစၷိဳင္ေသး၍အ်ပည့္အဝကိုမဆိုလိုပါ။) အျခႏ္ေကာက္ယဴသုံးျစဲနိုျငၡင့္်ဖစၸါသၫ္။ (ယခင္ယဴဂိုဆလားဗီးယား(ခရိုေအးရြား်ပႆနာ)ႏြင့ၻဂလၤားေဒ့်ဖစႅာမည့္ေအရြ႕ပါကစၥတႏၠိစၥမ္ားကိုသတိထားေလ့လာရႏႅိဳအပၸါသၫ္။)

Administrative federalအရဆိုလၽြငႅၫ္းယခငၠမ်ဖစၷိဳင္ေသာႅၫ္းယခုအခါ NLD အစိုးရမြကာခ္ဳပ္၏အာဏာေအာၾကၱင္ရြိေနသည့္ေၾထ/အုပ္အားအရပ္သားအစိုးေရအာက္သိဳ႕ေအာင္ေအာင္်မင္်မျင္သၾတ္သင္းနိုငၡဲ့ၿပီ်ဖစ္သ်ဖင့္ administrative federalism ကိုေပးမၫၦိဳပါေကပးနိုင္သည့္ေအ်ခေအနၾတင္ရြိေနပါသၫ္။ဤေနရာၾတင္သတိထားရမည့ၠိစၥမြာ minority within minority ကိစၥမ္ား်ဖစ္ၿပီးအဓိက်ပႆနာရြိနိုင္သၫၼြာရြမ္း်ပၫ္်ဖစၸါသၫ္။ဤ်ပႆနာမ္ားအၾတကႅၫ္းလူအမ္ားေ်ပာဆိုေနသည့္ two layer federalism ကို three layers အ်ဖစ္ေ်ပာင္းလဲေ်ဖရြင္းနိုငၸါသၫ္။ (Brazil လို municipal layer တစၡဳတိုးၿပီးတခ္ိဳ႕လူမ္ိဳးစုငယၼ္ားအားအျခင့္ေအရးေပးသင့ၸါသၫ္။ Nepal ကိုလၫ္းေလ့လာနိုငၸါသၫ္။) ကိုယၸိဳင္အဳပၡ္ဳျပၡင့္ေရဒသမ္ားလၫ္းရြိေနၿပီး်ဖစ္သည့္အၾတက္အမြႏၲကယၷိဳင္ငံေရး၊အုပၡ္ဳပၼႈႏြင့ၻ႑ာေရးအာဏာမ္ားေပးလိုကၸါေကအာင္်မငႅာနိုငၸါသၫ္။ (်ပၫ္ေထာငၥဳအငၥတီက္ဳ၏သုေတသနစာတမ္းမ္ားအရလၫ္း capacity ်ပႆနာထေင္သလာကၼရြိနိုငၸါ။)ထို႔အ်ပင္ တိုင္းရင္းသားေရးရာ၀◌ႏ္ႀကီးမ္ား၏ လုပၸိဳျငၡင့္အာဏာကို အမြႏၲကယ္ေပးအပ္၍လၫ္းေကာင္း လိုအပၸါက်ပၫၷယၼ္ားၾတင္ လူမ္ိဳးစုငယၼ္ား၏ ကိုယၥားလြယၼ္ားပါဝင္သည့္ အတိုငၸငၡံေကာငၥီ ေသဘာမ္ိဳးျဖဲ႕၍လၫ္းေကာင္း ်ပၫၷယ္၏်ဖစႅာနိုင္ေ်ခရြိသည့္ ပဋိပကၡမ္ားကို ႀကိဳတငၠာၾကယၳားနိုငၸါသၫ္။

ဤအဆို်ပဳခ္က္ (သို႔) စၪ္းစားခ္က္သၫ္သမာရိုးက္ (သို႔) linear thinking မြျခဲၾထက္၍ out of the box စၪ္းစား်ခင္း်ဖစ္ေသာႅၫ္း ideal သီအိုရီမဟုတၸါ။ Non-ideal (သို႔) Political (သို႔) လက္ေၾတ႕လုပ္ရႏ္်ဖစၷိဳင္ေခ္အရြိဆုံးကိုစၪ္းစား၍အဆို်ပဳခ္က္်ဖစၸါသၫ္။

နိုင္ငံေရးၾတင္အျဖဲ႕အစၫ္းတစၡဳ (သို႔) political entity တစၡဳအၾတက္raison d'êtreမြာေအရးအႀကီးဆုံး်ဖစၸါသၫ္။တစၷၫ္းဆိုရလၽြင္အျဖဲ႕အစၫ္းတစၡဳသၫ္ ရပၲၫ္ေနရသည့္ေအၾကာင္း်ပခ္က္ rationale (သို႔) legitimacy မရြိလၽြငၧကႅက္ရပၲၫ္ရႏၼ်ဖစၷိဳင္ေတာ့ပါ။၁၉၈၈ႏြင့္၂၀၀၇ saffron revolution သၫၱၫၦဲအစိုးရမ္ား၏်ပၫ္သဴမ္ားက၎တို႔အားေထာကၡံေနသၫ္ဟဴသည့ၥကားမ္ား (တစၷၫ္းအား်ဖင့္၎တို႔၏raison d'êtreအားရိုကၡ္ိဳးခဲ့နိုင္သည့္အၾတက္အထကၠဆိုခဲ့သည့္အတိုင္းအၾလႏၡိဳငၼာသၫ္ဟဳဆိုနိုင္သည့္ဦးေနဝင္းမဆလ regime ႏြင့္ဦးသႏ္းေရႊ၏စစ္အာဏာရြင္ regime ႏြစၡဳလုံး change ၾသားခဲ့်ခင္း်ဖစ္သၫ္ဟဳယူဆပါသၫ္။တစၡ္ိႏၡ္ိျႏၲင္ အခ္က္အလက္ေထာက္အထားမ္ားၾတက္ ေပၚလာမၫ္ဟဳထင္်မငၼိပါသၫ္။



တိုင္းရင္းသားလကၷကၠိဳင္အျဖဲ႕အစၫ္းမ္ား၏ most plausible and legitimate claimမြာ စစၼြႏ္သည့္ federalism်ဖစၸါသၫ္။ ဤသို႔ဆို်ခင္းအား်ဖင့္ ၎တို႔၏ရပၲၫၼဴေအ်ခခံraison d'êtreအားေခ္ဖ္ကၹိဳ႕ႀကိဳးစား်ခင္းအား်ဖင့္ ၿငိမ္းခ္မ္းေရးပိုနီးစပၷိဳင္သၫ္ဟဴသည့္အ်မေငၼြရးသား်ခင္းမဟုတၸါ သူတို႔ေတာင္းဆိုေနသည့္ Federalismရရြိၿပီး်ဖစ္သ်ဖင့္ လကၷကၠိဳငၹိဳ႕မလိုေတာ့ေၾကာင္းေ်ပာဆိုရႏၼဟုတၸါ။ ျစန႔္ရႏၼ်ဖစၷိဳင္ေသးသည့္ ေအၾကာင္း်ပခ္က္ႏြစၡ္က္ရြိပါသၫ္။ ပထမအခ္ကၼြာ ဤဖယၵရယ္သၫ္ dejureမ်ဖစ္ေသး၍်ဖစၸါသၫ္။ De jure်ဖစ္ၿပီးေသာႅၽြငၼြ ်မႏၼာစစၲပ္ နိုင္ငံေရးမြတရားဝငၧဳၾတၡာၾသားၿပီး civilian ovresight over militaryအခိုင္အမာေပၚၾထႏ္းလာမြသာျစန႔္ရႏ္်ဖစၷိဳငၸါသၫ္။ ၁၀ႏြစ္ၾကာလၽြင္ reviewလုျပၡင့္ေပးထားသည့္ ပငႅဳံေသဘာတူညီခ္က္သၫၸင္ လၽြင္၁၀ႏြစ္်ပည့္သည့္အခါ်မႏၼာတပၼြ အာဏာသိမ္းလိုက္သ်ဖင့္ ေအ်ခခံဥေပဒ်ဖင့္အခိုင္အမာေပးထားသည့္ အျခင့္ေအရးသၫၸငႅၽြငၸ္က္်ပၾယ္သားခဲ့ဖူးသည့္ သာဓကကိုေထာက္၍ဆို်ခင္း်ဖစၸါသၫ္။ ဤစာ၏ရျၫ္ရယၡ္ကၼြာ defacto federal ကို unwritten constitutionေအန်ဖင့္ ေဓလ့ထုံးစံတစၡဳဖႏၲီး၍ ၿငိမ္းခ္မ္းေရးရရြိလာေအာင္ ထိုမြတဆင့္ လကၷကၠိဳငၸဋီပကမ္ားမရြိေတာ့သ်ဖင့ၱပ္၏ နိုင္ငံေရးၾတင္ ဝင္ေရာၾကၥကၹက္ေနရသည့္ raison d'êtreကို ေခ္ဖ္က္၍ဒီမိုကရကၱိဳင္ေဇးရြင္းပီ်ပငႅာေအာင္ ညႇိ့ယူသည့္ inductive method သာလၽြင္်ဖစၸါသၫ္။ (Philosophyႏြင့္ Logicနယၼြ ပညာရပ္အသုံးမဟုတၸါ။ အဓိပၸါယ္အရအလြသုံး်ခင္းသာ်ဖစၸါသၫ္။)

ဤ unwritten constitutionကို ၂၀၂၀အနိုင္ရပါတီမြ ဦးေဆာင္၍ေဓလ့ထုံးတမ္းသျဖယ္ စတငၠ္င့္သဳံးလၽြင္ေသာႅၫ္းေကာင္း၊ တိုင္းရင္းသားပါတီမ္ားေအန်ဖင့္ စုေပါင္းေတာင္းဆို်ခင္း်ဖင့္ေသာႅၫ္းေကာင္း (နိုင္ငံေရးၾတင္ Political giftမရြိပါဆိုသည့ၦိဳရိုးအရ)ရရြိလာနိုငၸါက လက္ရြိအက္ပ္အတၫ္းမ္ားအၾတက္ breakthroughတစၡဳ်ဖစႅာနိုင္သၫ္ဟဳ ယူဆမိပါသၫ္။ အနိုင္ရပါတီမြ ဦးေဆာင္၍ ေအကာင္အထၫ္ေဖာၼၫၦိဳပါက ်မႏၼာ်ပၫ္အၾတက္ သားေရႊအိုးထမ္းလာကိႏ္းပင္ ်ဖစ္ေၾကာင္းယုံၾကၫၼိပါသၫ္။

ဤစာတမ္းေရးသားရာၾတင္ imaginationရရြိေအာင္ လူခ္င္းေၾတ႕ဆုံေၾဆးေႏျးျခင့္ေပးခဲ့ေသာLSEမြ Professor John Sidelအားလၫ္းေကာင္း၊ စကားရပ္အၾတက္ အႀကံေပးခဲ့သည့္ Oxford တကသိုလ္ Balliol Collegeမြ ဥေပဒပါေမာက Timothy Endicott အားလၫ္းေကာင္း အထူေက္းဇူးတင္ရြိပါသၫ္။

်မႏၼာစာ မရိုကၱတ္သည့္အၾတက္ နိုင္ငံေရးႏြင့ၼနီးစပ္သည့္ မိတ္ေၾဆတစ္ေယာက္အားအကူအညီေတာင္း၍ ရိုကၡိဳင္းခဲ့ရသ်ဖင့္ typing error ရြိခဲ့ပါက နားလၫ္ေပးၾကပါရႏ္ ေလးစားျစာပႏ္ၾကားအပၸါသၫ္။



်မတ္သဴ

Chairperson

Yangon School of Political Science