ပဲခူးတိုင္းေဒသႀကီး အေနာက္ဘက္ျခမ္း ရွိ သာယာဝတီၿမိဳ႕နယ္သည္ ကုန္းေဘာင္ ဆက္ဘုရင္ ၁၁ ပါး အနက္ အ႒မ ေျမာက္ဘုရင္ သာယာဝတီမင္း(ခရစ္ ႏွစ္ ၁၈၃၇-၁၈၄၆) မင္းသားဘဝက အပိုင္စားရခဲ့သည့္ၿမိဳ႕အျဖစ္ ထင္ရွားခဲ့ သည္။ ထို႔အတူကိုလိုနီေခတ္တြင္ နယ္ခ်ဲ႕ မ်ားကို ေတာ္လွန္တိုက္ခိုက္ခဲ့သည့္ လယ္သမားေခါင္းေဆာင္ဆရာစံ (ခရစ္ ႏွစ္ ၁၈၇၆-၁၉၃၁) ၏ ေတာ္လွန္ေရး အေျခခ်ခဲ့သည့္ေနရာလည္း ျဖစ္ေပသည္။
သာယာဝတီၿမိဳ႕သည္ စာေရးဆရာမ စိန္စိန္၊ ပါေမာကၡ ဦးေအာင္လွ၊ သာယာ ဝတီ ဦးေမာင္ေမာင္တို႔၏ ဇာတိေျမ အျဖစ္ ထင္ရွားကာ သာယာဝတီႏွင့္ တစ္ဆက္တည္းတည္ရွိသည့္ သုံးဆယ္ ၿမိဳ႕သည္ ရဲေဘာ္သုံးက်ိပ္ဝင္ ဗိုလ္ေက်ာ္ ေဇာ၊ ဗိုလ္စိန္မွန္ႏွင့္ စာေရးဆရာ ပီမိုးနင္းတို႔၏ ေမြးရပ္ေျမျဖစ္သည္။
သာယာဝတီအေၾကာင္း ေျပာၾက လွ်င္ ဆရာစံႏွင့္ သာယာဝတီေထာင္တို႔ ပါဝင္ၿမဲျဖစ္ရာ ဆရာစံသည္ ကိုလိုနီေခတ္ အဂၤလိပ္အစိုးရအား တြန္းလွန္ တိုက္ ခိုက္ခဲ့ေသာ ေတာင္သူလယ္သမားထု ကို ဦးေဆာင္ခဲ့သူျဖစ္၍ သာယာဝတီ ေထာင္သည္လည္း နယ္ခ်ဲ႕ကိုဆန္႔က်င္ သည့္ မ်ိဳးခ်စ္မ်ားကို ႏွိပ္ကြပ္ရာ အက်ဥ္း ေထာင္ႀကီးအျဖစ္ ထင္ရွားခဲ့သည္။
မူလသာယာဝတီၿမိဳ႕သည္ ႀကိဳ႕ပင္ ေကာက္ၿမိဳ႕မွ အေရွ႕ဘက္ ေျခာက္မိုင္ အကြာတြင္ တည္ရွိေနေသာ ၿမိဳ႕တြင္းရြာ ေနရာျဖစ္ကာ ယခုသာယာဝတီၿမိဳ႕သည္ ရြာႀကီးကုန္းအမည္ရွိ ရြာႀကီးတစ္ရြာျဖစ္ ခဲ့သည္။ ၁၈၅၄ ခုႏွစ္တြင္ ၿဗိတိသွ်တို႔က သာယာဝတီဒိစႀတိတ္ကို သတ္မွတ္ခဲ့ၿပီး ရြာႀကီးကုန္းတြင္ ခ႐ိုင္႐ံုးစိုက္ရာမွ ရြာ ႀကီးကုန္းသည္ သာယာဝတီဟု အမည္ တြင္ခဲ့သည္။
သမိုင္းထဲက သာယာဝတီ
ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မွ မိုင္ ၈ဝ ကြာေဝး၍ ရန္ကုန္-ျပည္ ေမာ္ေတာ္ကားလမ္းႏွင့္ မီးရထားလမ္းေပၚတြင္ တည္ရွိသည့္ သာယာဝတီၿမိဳ႕သည္ ေရွးအခါက ဟံသာဝတီဘုရင္မ်ား အုပ္ခ်ဳပ္မႈေအာက္ တြင္ရွိခဲ့ၿပီး အေလာင္းမင္းတရား နန္း တက္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ျမန္မာပိုင္နယ္ေျမ ျဖစ္လာခဲ့သည္။ ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္းတြင္ သာယာဝတီဟူသည့္အမည္သည္ ပါဠိ ေဝါဟာရ သာရဝၲမွ ဆင္းသက္လာၿပီး ေပါမ်ားၾ<ြကယ္ဝျခင္းဟူသည့္ အနက္ကို ေဆာင္ေၾကာင္းႏွင့္ သာယာဝတီမင္း သားသည္ ေနာင္ေတာ္ ဘႀကီးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္းကိုနန္းခ်ရန္ သာယာဝတီ နယ္အတြင္းရွိ ၿမိဳ႕တြင္း၌လူသူလက္နက္ မ်ားစုေဆာင္းခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထား သည္။ ဆက္လက္၍ ၿမိဳ႕ တြင္း၌ က်ဳံးႏွင့္ ၿမိဳ႕႐ိုး အပ်က္အစီးမ်ားကို ေတြ႕ႏိုင္သည္ ဟု ေရးသားထားသည္။
၁၈၅၂ ခုႏွစ္တြင္ သာယာဝတီသည္ သာရေဝါခ႐ိုင္အတြင္း၌ သာရေဝါႏွင့္ ျမန္ေအာင္ၿမိဳ႕နယ္တို႔ႏွင့္အတူ ပါဝင္ခဲ့ ကာ ၿမိဳ႕ဝန္ ဦးပိုက အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ ၁၈၅၄ ခုႏွစ္တြင္ ဧရာဝတီျမစ္ အေရွ႕ ဘက္ကမ္းနယ္ေျမမ်ားကို သာရေဝါ ခ႐ိုင္အတြင္းမွ ခြဲထုတ္၍ သာယာဝတီ ခ႐ိုင္ဟု သတ္မွတ္ခဲ့သည္။ ၁၈၆၁ ခုႏွစ္ တြင္ သာယာဝတီခ႐ိုင္ကို ဟသၤာတ ခ႐ိုင္ႏွင့္ ေပါင္းခဲ့ၿပီး ၁၈၇၃ ခုႏွစ္တြင္ သီးသန္႔ခ႐ိုင္တစ္ခုအျဖစ္ ျပန္လည္ခြဲ ထုတ္ခဲ့သည္။
လက္ရွိ သာယာဝတီၿမိဳ႕ကို အဂၤလိပ္ အစိုးရက ၁၈၇၈ ခုႏွစ္တြင္တည္ထားခဲ့ သည္။ သို႔ေသာ္ သာယာဝတီၿမိဳ႕၏ေတာင္ဘက္ ႏွစ္မိုင္အကြာတြင္ရွိသည့္ သုံးဆယ္က ပိုမိုအခ်က္အခ်ာက်ကာ စည္ကား ဖြံ႕ၿဖိဳးခဲ့သည္။ ျပည္ထဲေရးႏွင့္ သာသနာေရးဝန္ႀကီးဌာနသည္ ၁၉၇၂ ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလ ၃၁ ရက္တြင္ သာယာဝတီၿမိဳ႕ကိုလည္းေကာင္း ၊ ၁၉၇၃ ခုႏွစ္ မတ္လ ၅ ရက္တြင္ သုံးဆယ္ၿမိဳ႕ကို လည္းေကာင္း ဖြဲ႕စည္းခဲ့သည္။
လက္ရွိ သာယာဝတီခ႐ိုင္တြင္ သာယာဝတီ၊ ဇီးကုန္း၊ နတ္တလင္း၊ မိုးညိဳ၊ မင္းလွ၊ လက္ပံတန္း၊ အုတ္ဖိုႏွင့္ ႀကိဳ႕ပင္ေကာက္ၿမိဳ႕နယ္မ်ားပါဝင္ကာ သာယာဝတီၿမိဳ႕နယ္ကို ၿမိဳ႕ ႏွစ္ၿမိဳ႕၊ ရပ္ ကြက္ ၂၁ ခု၊ ေက်းရြာအုပ္စု ၄၈ အုပ္စု၊ ေက်းရြာ ၂၆၂ ရြာျဖင့္ ဖြဲ႕စည္းထားၿပီး ၂ဝ၁၇ ခုႏွစ္ မတ္လ စာရင္းဇယားမ်ား အရ သာယာဝတီၿမိဳ႕နယ္၏ လူဦးေရ သည္ ၁၅၄၆ဝ၆ ဦးျဖစ္သည္။
သာယာဝတီၿမိဳ႕သည္ ၃ ဒသမ ၂၉ စတုရန္းမိုင္က်ယ္ဝန္း၍ သုံးဆယ္ၿမိဳ႕က ၃ ဒသမ ဝ၅ မိုင္က်ယ္ဝန္းကာ ၿမိဳ႕နယ္ တစ္ခုလုံး၏ ဧရိယာသည္ ၃၉၈ ဒသမ ၈၉ စတုရန္းမိုင္ျဖစ္သည္။ သာယာဝတီ ၿမိဳ႕နယ္သည္ အေရွ႕ဘက္တြင္ ပဲခူး ၿမိဳ႕နယ္၊ အေနာက္ဘက္တြင္ ဇလြန္ ၿမိဳ႕နယ္၊ ေတာင္ဘက္တြင္ တိုက္ႀကီး ၿမိဳ႕နယ္၊ ေျမာက္ဘက္တြင္ လက္ပံတန္း ၿမိဳ႕နယ္တို႔ႏွင့္ နယ္နိမိတ္ခ်င္း ထိဆက္ ေနသည္။ သုံးဆယ္ၿမိဳ႕ကို အေရွ႕မွ အေနာက္သို႔ ျဖတ္သန္းစီးဆင္းေနသည့္ သုံးဆယ္ေခ်ာင္းသည္ ၿမိဳ႕၏ အေနာက္ ဘက္ ၂၄ မိုင္ရွိ ျမစ္ေစာင္းေက်းရြာတြင္ ေျမာက္မွ ေတာင္သို႔ စီးဆင္းေနသည့္ ဖိုးေခါင္ျမစ္ေခၚ ျမစ္မချမစ္အတြင္းသို႔ စီးဝင္လ်က္ရွိသည္။
ဆရာစံ
လယ္သမားေခါင္းေဆာင္ သုပၰက ဂဠဳနရာဇာ ဘြဲ႕မည္ခံ ဆရာစံကို ျမန္မာ သကၠရာဇ္ ၁၂၃၈ ခုႏွစ္ တန္ေဆာင္မုန္း လဆန္း ၈ ရက္ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၇၆ ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာလ ၂၄ ရက္) အဂၤါ ေန႔တြင္ ေရႊဘိုခ႐ိုင္ ဒီပဲယင္းၿမိဳ႕နယ္ သရက္ကန္ အေရွ႕ရြာ၌ ေတာင္သူ လယ္သမား မိဘမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ ဦးေက်းႏွင့္ ေဒၚဖက္တို႔က ဖြားျမင္ခဲ့ သည္။ ဆရာစံသည္ ေမာင္ႏွမ ငါး ေယာက္တြင္ အငယ္ဆုံးျဖစ္ၿပီး ငယ္ မည္မွာ ေမာင္စံရွားျဖစ္သည္။ သာယာ ဝတီ သူပုန္အမႈတြဲမွတ္တမ္းတြင္ ဆရာစံ အမည္ႏွင့္တြဲ၍ စံေက်ာ္၊ ဆရာၿမိဳင္၊ ဦးÓဏဟူသည့္ ဆရာစံ၏ အျခား အမည္မ်ားကိုပါ ေဖာ္ျပထားသည္။
ဆရာစံသည္ ငယ္စဥ္က သရက္ကန္ အေရွ႕ရြာႏွင့္ အေနာက္ရြာအၾကားရွိ ဦးသူရိယ အုတ္ေက်ာင္းတြင္ ပညာသင္ ယူခဲ့ၿပီး မၲေလးရတနာဘုမၼိအရပ္ရွိ မဏိရတနာရာမ ျမေတာင္တိုက္တြင္ သကၤန္းစည္းကာ ႏွစ္ႏွစ္ ပညာသင္ယူ ခဲ့သည္။ ထိုေက်ာင္းမွ လူထြက္ခဲ့ၿပီး ေနာက္ ျဖဴးၿမိဳ႕အေရွ႕ဘက္ရွိ ငါးေခါင္း အင္းရြာတြင္ေနထိုင္ခဲ့စဥ္ ေဒၚေကႏွင့္ အေၾကာင္းပါ၍ မစိန္ႏွင့္ ေမာင္ဘိုးသင္း အမည္ရွိ သမီးႏွင့္သား ထြန္းကားခဲ့သည္။
ဆရာစံသည္ ေမာ္လၿမိဳင္ခ႐ိုင္ ဘီလူးကြၽန္း ကမာမိုရြာတို႔တြင္ ျမန္မာ ေဆးဆရာအျဖစ္ လွည့္လည္ေဆးကု အသက္ေမြးေနစဥ္ လကၡဏုဇ ေဆး က်မ္းကို ေရးသားခဲ့သည္။ “ဝိဇၨာသိပၸံ အဂၤုတၱက်မ္းႏွင့္ ညာေဏာဒီဇေဆး က်မ္းတို႔ကိုလည္း ေရးသားျပဳစုခဲ့သည္။ ဘီလူးကြၽန္း ကေညာ္တလိုင္း ဆရာ ေတာ္ထံတြင္ နကၡတ္ေဗဒင္ပညာကို သင္ယူခဲ့ၿပီး သႀကၤန္စာမ်ားကို ဆရာစံ အမည္ျဖင့္ ေရးသားထုတ္ေဝခဲ့သည္။ ဆရာစံသည္ အဂၢိရတ္ပညာႏွင့္ ေဗဒင္ နကၡတ္ပညာဆိုင္ရာ ညာေတာဓိရံက်မ္း ကိုလည္း ေရးသားခဲ့သည္။
ဆရာစံသည္ အရပ္ျမင့္ျမင့္၊ ပိန္ပိန္ ပါးပါး၊ အသားညိဳညိဳ၊ ႏွာတံေပၚေပၚႏွင့္ ႏႈတ္ခမ္းေမြးေရးေရးရွိၿပီး စကားေျပာ၊ တရားေဟာလည္း အလြန္ေကာင္းသည္ ဟု ဆိုၾကသည္။ ဆရာစံသည္ ေတာင္ သာဂိုဏ္းဝင္ ေဆးဆရာအျဖစ္ အသက္ ေမြးခဲ့စဥ္ လူမႈေရး၊ ဘာသာေရးလုပ္ငန္း မ်ားေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ ၁၉ဝ၇ခုႏွစ္တြင္ ကမာမိုရြာ၌ ဓမၼရကၡိတအသင္းကို ဦးစီး တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ထိုအသင္း၏ဥကၠ႒ အျဖစ္ တင္ေျမႇာက္ျခင္းခံခဲ့ရသည္။
၁၉၂ဝ ျပည့္ႏွစ္က ဂ်ီစီဘီေအ ႏိုင္ငံ ေရးအသင္းႀကီး(General Council of Burmese Association)ေပၚေပါက္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ဆရာစံသည္ ၁၉၂၃ ခုႏွစ္တြင္ ဂ်ီစီဘီေအအသင္း ႀကီးသို႔ ဝင္ေရာက္ခဲ့ကာ ၁၉၂၅ခုႏွစ္တြင္ ေရႊဘိုၿမိဳ႕၌က်င္းပေသာ (၁၂) ႀကိမ္ ေျမာက္ ႏွစ္ပတ္လည္ညီလာခံသို႔ ေမာ္လၿမိဳင္ခ႐ိုင္ ကိုယ္စားလွယ္အျဖစ္တက္ေရာက္ခဲ့သည္။ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္တြင္ ဂ်ီစီဘီေအ စံုစမ္းေရးေကာ္မတီဥကၠ႒ အျဖစ္ သာယာဝတီခ႐ိုင္၊ ဖ်ာပံုခ႐ိုင္၊ ျပည္ခ႐ိုင္၊ ကသာခ႐ိုင္၊ ေရႊဘိုခ႐ိုင္၊ မုံရြာခ႐ိုင္၊ သရက္ခ႐ိုင္၊ အင္းစိန္ခ႐ိုင္ မ်ားအတြင္းရွိ ေက်းရြာမ်ားသို႔ လွည့္ လည္ကာ ေတာင္သူလယ္သမားတို႔၏ ပကတိအေျခအေနမ်ားကို စံုစမ္း၍ ဂ်ီစီ ဘီေအအသင္းႀကီးသို႔ အစီရင္ခံစာမ်ား ကို တင္သြင္းခဲ့သည္။
ဆရာစံသည္ ေတာင္ငူညီလာခံၿပီး ခ်ိန္၌ နယ္ခ်ဲ႕မ်ားအား လက္နက္ကိုင္ လမ္းစဥ္ျဖင့္ ကိုယ္တိုင္ဦးေဆာင္ဆန္႔ က်င္ရန္ ဦးစိုးသိမ္း ဦးေဆာင္သည့္ ဂ်ီစီ ဘီေအအသင္းႀကီးႏွင့္ အဆက္အသြယ္ ျဖတ္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ အဂၤလိပ္အစိုးရ ၏ ျပည္သူလူထုအေပၚ လူခြန္ႏွင့္ သႆ ေမဓအခြန္မ်ား ေကာက္ခံေနျခင္းကို ဆန္႔က်င္ရန္ လွ်ဳိ႕ဝွက္အသင္းမ်ား တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ထိုအသင္းမ်ားကို ဂဠဳန္အသင္းမ်ားဟု အမည္ေပးခဲ့သည္။ ဆရာစံသည္ အဂၤလိပ္အစိုးရ၏ ဖိႏွိပ္မႈ မ်ားေၾကာင့္ အစိုးရအေပၚ ေဒါသထြက္ ေနေသာ သာယာဝတီနယ္ကို အေျချပဳ ကာ နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရအား ေတာ္လွန္ပုန္ ကန္မႈျပဳလုပ္ပါက ေအာင္ျမင္ႏိုင္မည္ဟု ယူဆလ်က္ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕တို႔အား တိုက္ခိုက္ရန္ သာယာဝတီနယ္ကို ေရြး ခ်ယ္ခဲ့သည္။
ဆရာစံ ေအာင္ေျမ
ရန္ကုန္-ျပည္ ေမာ္ေတာ္ကားလမ္း ေပၚရွိ ေဂြးေခ်ာင္းတာဆုံတြင္ ကားလမ္း ၏ အေရွ႕ဘက္ျခမ္း၌ ေဂြးေခ်ာင္း၊ ဖား ေရႊေက်ာ္ရြာသို႔ ဟူသည့္ လမ္းòန္ကို စိုက္ထူထားသည္။ ဖားေရႊေက်ာ္ရြာ သည္ ဆရာစံ၏ ဂဠဳန္တပ္ဖြဲ႕မ်ားႏွင့္ နယ္ခ်ဲ႕စစ္ပုလိပ္မ်ား တိုက္ပြဲျဖစ္ပြားခဲ့ သည့္ ေက်းရြာျဖစ္သည္။ (ဖားေရႊေက်ာ္ ရြာတိုက္ပြဲကို ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္ ျမန္မာ့ၾကယ္ငါးပြင့္ သေဘၤာလုပ္ငန္းပိုင္ ပင္လယ္ကူးသေဘၤာတစ္စင္းကို ဖားေရႊ ေက်ာ္ဟု ဂုဏ္ျပဳအမည္ေပးခဲ့သည္)
တာဆုံ-သာယာေအး-ဖားေရႊေက်ာ္ ရြာလမ္းသည္ ငါးမိုင္ ႏွစ္ဖာလုံံ ရွည္ လ်ားသည္။ ဖားေရႊေက်ာ္ရြာမွ ေတာင္ ဘက္ ႏွစ္မိုင္အကြာရွိ ဆရာစံေအာင္ ေျမသို႔ဝင္သည့္ေနရာတြင္ 'သုပၰက ရာဇာဂဠဳနဆရာစံေအာင္ေျမကုန္း'ဟု အနီေရာင္မုခ္ဦး စိုက္ထူထားသည္။ သာယာဝတီၿမိဳ႕မွ ကိုးမိုင္ ႏွစ္ဖာလုံကြာ ေဝးသည့္ ဆရာစံေအာင္ေျမကုန္းသို႔ ေမာ္ေတာ္ဆိုင္ကယ္ျဖင့္ အလြယ္တကူ သြားေရာက္ႏိုင္သည္။
ဆရာစံေအာင္ေျမကုန္းအတြင္းရွိ ဆရာစံအလြမ္းေျပ သစၥာမ႑ိဳင္ေစတီ အား အဂၤလိပ္အစိုးရက ဆရာစံကို ႀကိဳး ေပးအၿပီး တစ္ႏွစ္အၾကာ ၁၉၃၂ ခုႏွစ္ တြင္တည္ထားခဲ့သည္ဟု ဆရာစံကုန္း ကို ေစာင့္ေရွာက္ေနသူ သီလရွင္ဆရာ ႀကီး ေဒၚဥမၼာသိဂႌက ရွင္းျပခဲ့သည္။
ဆရာစံေအာင္ေျမသည္ ၁၅ ေပ ပတ္ လည္ ေျမကြက္လပ္ျဖစ္ကာ ျမက္ပင္ မ်ား စိမ္းလန္းစြာေပါက္ေရာက္ေနသည္။ ေအာင္ေျမအတြင္းရွိ ဆရာစံ႐ုပ္တု ေအာက္၌ ဆရာစံသည္ အင္းဝေအာင္ ေျမ၊ မၲေလးေအာင္ေျမ၊ ပုဂံေအာင္ေျမ၊ ေတာင္ငူေအာင္ေျမႏွင့္ တြံေတးေအာင္ ေျမမ်ားေပၚတြင္ ၿဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႕ကို တြန္းလွန္ရန္ သစၥာဆို၍ပႏၷက္႐ိုက္ခဲ့ သည္ဟု ကမၸည္းစာေရးထိုးထားသည္။ ေနာင္လာေနာက္သား သားသမီးမ်ား ဇာတိေသြး၊ ဇာတိမာန္ ရွင္သန္ထက္ျမက္ ေစရန္ ရည္သန္၍ သစၥာမ႑ိဳင္ေစတီကို ေအာင္ေျမေပၚတြင္ တည္ထားကိုးကြယ္ ခဲ့သည္ဟုလည္း ေရးသားထားသည္။
ဆရာစံသည္ ၿဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရ ကို မတိုက္ခိုက္မီ ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ား၏ ထုံးတမ္းတစ္ခုအျဖစ္ စိတ္ခြန္အားႏွင့္ ယုံၾကည္မႈခုိင္မာေစရန္ ေအာင္ေျမမ်ား နင္းခဲ့သည္။ ဆရာစံသည္ သာယာဝတီ တြင္ ရွိေနခဲ့စဥ္ ေရေကာက္ရြာႏွင့္ အင္းေကာက္ရြာအၾကားရွိ ေအာင္ေျမ ကိုနင္းၿပီးမွ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားကို တိုက္ ခိုက္ခဲ့သည္။
ေအာင္ေျမအနီး၌ ဆရာစံႏွင့္ ေသြး ေသာက္ရဲေဘာ္မ်ား သစၥာဆိုခဲ့ၾကသည့္ အထိမ္းအမွတ္အုတ္တိုင္ကို စိုက္ထူ ထားသည္။ အုတ္တိုင္ေလးဖက္ပတ္ လည္တြင္ အနီေရာင္ေအာက္ခံေပၚ၌ စာမ်ားကို အဝါေရာင္ေဆးျဖင့္ ေရးထိုး ထားသည္။ မ်က္ႏွာစာတစ္ဖက္တြင္ အာဇာနည္ႀကီးမ်ားအား သတိရဂုဏ္ျပဳ ေက်ာက္စာတိုင္၊ ကုန္က်ေငြ ၁၅၇ ဟု ေရးထားၿပီး အုတ္တိုင္ေအာက္ေျခတြင္ သစၥာဆိုခဲ့သူ ပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ အမည္မ်ား ကို ေရးထိုးထားရာ အခ်ိဳ႕အမည္မ်ားကို ဖတ္၍မရေတာ့ေခ်။ အုတ္တိုင္ပတ္ လည္ရွိ အထိမ္းအမွတ္အုတ္ဂူ ႏွစ္ခု အနက္ တစ္ခုတြင္ ဗိုလ္ခ်စ္ပုဟု အဂၤေတ ေဖာင္းၾ<ြကစာလုံး ေရးထိုးထားသည္။
၁၉၃ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၂၂ ရက္ ညတြင္ ဆရာစံသည္ သာယာဝတီၿမိဳ႕နယ္ ေရတိုက္ရြာတြင္ သုပၰက ဂဠဳနရာဇာ ဘြဲ႕ကို ခံယူခဲ့ၿပီး သူ၏ ဂဠဳန္တပ္သား မ်ားသည္ ဓားကိုယ္စီစြဲလ်က္ ၿဗိတိသွ် အစိုးရအား စတင္တိုက္ခိုက္ခဲ့သည္။ ေရတိုက္အနီးဝန္းက်င္မွ ရြာမ်ားက လည္း အဂၤလိပ္အစိုးရအား ေတာ္လွန္ခဲ့ ၾကသည္။ ထိုေက်းရြာမ်ားမွ ဂဠဳန္တပ္ သားမ်ားသည္ အဖြဲ႕ေလးဖြဲ႕ ဖြဲ႕ကာ ဒီဇင္ ဘာလ ၂၃ ရက္တြင္ သာယာဝတီၿမိဳ႕ ေျမာက္ဘက္ရွိ အင္းရြာဘူတာကို စီးနင္းခဲ့သည္။ ဒီဇင္ဘာလ ၂၅ ရက္တြင္ ဖားေရႊေက်ာ္ရြာ၌ အင္အား ၅ဝ ေက်ာ္ ရွိသည့္ စစ္ပုလိပ္အဖြဲ႕ႏွင့္ တိုက္ပြဲ ျဖစ္ခဲ့ၿပီး ဖားေရႊေက်ာ္ရြာတိုက္ပြဲဟု ထင္ ရွားခဲ့သည္။ ထိုရက္မ်ားအတြင္းမွာပင္ ဂဠဳန္တပ္သားမ်ားသည္ အေရအတြက္ ၃ဝဝဝ အထိ တိုးတက္လာခဲ့သည္။
ဆရာစံသည္ နယ္ခ်ဲ႕ေတာ္လွန္ေရး အတြက္ သာယာဝတီၿမိဳ႕၏ အေရွ႕ဘက္ ၁၅ မိုင္ခန္႔အကြာ ပဲခူး႐ိုးမေတာင္ေျခ တြင္ရွိသည့္ အလံေတာင္ေဒသအား ၁၉၃ဝ ျပည့္ႏွစ္ ဒီဇင္ဘာ ၂၁ ရက္တြင္ ဌာနခ်ဳပ္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ ဆရာစံသည္ ဂဠဳန္တပ္၏ေအာင္လံအား နဂါးကို ဂဠဳန္သုတ္ေနသည့္ပံု ေရးဆြဲခဲ့သည္။ နဂါးသည္ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္တို႔ကို ရည္ ၫႊန္းၿပီး နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္နဂါးကို ဂဠဳန္ ကသုတ္ခ်ီသည့္အဓိပၸာယ္ကို ရည္ၫႊန္း ခဲ့သည္။
ဆရာစံ၏ဂဠဳန္တပ္မ်ားသည္ စည္း ႐ုံးေရးအားေကာင္းခဲ့ေသာ္လည္း လက္ နက္အင္အားမွာမူ အလြန္အားနည္းခဲ့ သည္။ နယ္ခ်ဲ႕ကိုေတာ္လွန္ခ်ိန္တြင္ လုပ္ ေသနတ္အလက္ ၃ဝ ခန္႔သာရွိခဲ့ၿပီး က်န္ လက္နက္မ်ားမွာ ဓား၊ လွံ၊ ဝါးခြၽန္၊ ဒူး ေလး၊ ေကာက္ဆြ၊ ဝါးရင္းတုတ္ စသည္ တို႔သာ ျဖစ္သည္။ ေခတ္မီေသနတ္မ်ား စြဲကိုင္ထားေသာ နယ္ခ်ဲ႕ၿဗိတိသွ်ကို တိုက္ခိုက္ရန္ မလြယ္ကူေသာ္လည္း မ်ိဳးခ်စ္စိတ္ဓာတ္ကိုအားျပဳကာ ဆန္႔ က်င္ႏိုင္သမွ် ဆန္႔က်င္ခဲ့ၾကသည္။
လယ္သမားအေရးေတာ္ပံုႀကီး ေပၚ ေပါက္ရျခင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ ၿဗိတိသွ် အစိုးရက ယင္းတို႔၏အစီရင္ခံစာ၌ မင္း ေလာင္း႐ူးႏွင့္ဓားျပတစ္စုတို႔၏ ထၾ<ြက ျခင္းသာျဖစ္သည္ဟု ႏွိမ့္ခ်ေဖာ္ျပခဲ့ သည္။ ေတာင္သူလယ္သမားအေရး ေတာ္ပံုသည္ သာယာဝတီနယ္ ဇိမ္စာ၊ အင္းေကာက္၊ ေရတိုက္၊ ဖားေရႊေက်ာ္၊ ဆီႏွစ္ခြ၊ လွည္းလမ္းကူး အစရွိေသာ ေက်းရြာမ်ားမွစတင္ကာ ရက္အနည္း ငယ္အတြင္း သာယာဝတီနယ္အႏွံ႔တြင္ တိုက္ပြဲမ်ား ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ နယ္ခ်ဲ႕ အစိုးရက အျခားနယ္မ်ားသို႔ ေတာ္လွန္ ပုန္ကန္မႈမ်ား မျပန္႔ပြားေစရန္လည္း အစြမ္းကုန္တားဆီးခဲ့သည္။
ဆရာစံ၏ ေနာက္ဆုံးအခ်ိန္မ်ား
ၿဗိတိသွ်အစိုးရသည္ ဆရာစံအား ဖမ္းဆီးႏိုင္ရန္ ဆုေငြ ၅ဝဝဝ က်ပ္ေပး မည္ဟု ၁၉၃၁ ဇန္နဝါရီလ ၉ ရက္ေန႔ တြင္ ေၾကညာခဲ့သည္။ ဧၿပီလ ၂၃ ရက္ ေန႔တြင္ ၁ဝဝဝဝ က်ပ္အထိေပးမည္ဟု ဆုေၾကးေငြ တိုးျမႇင့္ေၾကညာခဲ့သည္။
ဆရာစံသည္ သာယာဝတီခ႐ိုင္ အတြင္း ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မႈမ်ားျပဳလုပ္ ေနသျဖင့္ နယ္ခ်ဲ႕တပ္မ်ားက အလံုး အရင္းႏွင့္တုိက္ခိုက္ခဲ့ရာ ဌာနခ်ဳပ္ဖြင့္ လွစ္ထားသည့္ အလံေတာင္စခန္းအား ဘားမား႐ိုင္ဖယ္တပ္မ်ား သိမ္းပိုက္ခဲ့ သည့္ေန႔တြင္ ရွမ္းျပည္နယ္သို႔ တိမ္း ေရွာင္သြားခဲ့သည္။
၁၉၃၁ ခုႏွစ္ ၾသဂုတ္လ ၂ ရက္တြင္ ဆရာစံသည္ ေနာင္ခ်ိဳၿမိဳ႕ ေျမာက္ဘက္ သံုးဆယ္နယ္၊ ကုလားကဒိုင္ ဟိုခိုေနာင္ ကြမ္းရြာအနီးတြင္ အဂၤလိပ္တို႔၏ဖမ္း ဆီးျခင္းကို ခံခဲ့ရသည္။ ဆရာစံအား ေနာင္ခ်ိဳမွ သာယာဝတီေထာင္သို႔ပို႔ခဲ့ ၿပီး ၁၉၃၁ ခုႏွစ္ ၾသဂုတ္လ ၁၅ ရက္ေန႔ တြင္ သာယာဝတီတရား႐ုံးသို႔ ႐ုံးထုတ္ စစ္ေဆး၍ ၾသဂုတ္လ ၂၈ ရက္ေန႔တြင္ ေသဒဏ္ အမိန္႔ခ်မွတ္ခဲ့သည္။ ဆရာစံ သည္ နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရက ေသဒဏ္ေပးခဲ့ သည္ကို အယူခံဝင္ျခင္း၊ အသနားခံျခင္း တို႔ကို မလုပ္ခဲ့ေခ်။ တရားလႊတ္ေတာ္ ခ်ဳပ္က ဆရာစံအေပၚခ်မွတ္ထားသည့္ ေသဒဏ္ကို တစ္လအတြင္း အတည္ျပဳ ခဲ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၁၉၃၁ ခုႏွစ္ ႏိုဝင္ ဘာလ ၂၈ရက္ စေနေန႔ နံနက္ ၅ နာရီ ၄၅ မိနစ္ခန္႔တြင္ ေတာင္သူလယ္သမား အေရးေတာ္ပံုေခါင္းေဆာင္ သုပဏၰက ဂဠဳနရာဇာဘြဲ႕ခံ ဆရာစံအား အဂၤလိပ္ အစိုးရက သာယာဝတီေထာင္တြင္ ႀကိဳး ေပးကြပ္မ်က္ခဲ့သည္။ ကြယ္လြန္ခ်ိန္၌ ဆရာစံသည္ အသက္ ၅၅ ႏွစ္အရြယ္ ျဖစ္ၿပီး ဆရာစံ၏႐ုပ္အေလာင္းကို သာယာဝတီေထာင္အနီးရွိ သာယာ ဝတီသုႆာန္၌ ေျမျမႇဳပ္သၿဂႋဳဟ္ခဲ့သည္။
ဆရာစံသည္ လက္နက္အင္အားမမွ် သည့္ နယ္ခ်ဲ႕မ်ားအား အလြယ္တကူ အႏိုင္မရရွိႏိုင္ေၾကာင္း သိရွိခဲ့ေသာ္ လည္း မိမိကိုယ္တိုင္ႏွင့္ မိမိ၏ဂဠဳန္တပ္ သားမ်ားအား စိတ္ဓာတ္ေရးရာစစ္ဆင္ ရန္အတြက္လည္းေကာင္း၊ ယုံၾကည္မႈ ခိုင္မာေစရန္အတြက္လည္းေကာင္း ေအာင္ေျမကိုနင္းကာ စိတ္ခြန္အားတိုး ျမႇင့္ေပးခဲ့သည္။ နယ္ခ်ဲ႕ေတာ္လွန္ေရး တြင္က်႐ံႈးခဲ့ရေသာ္လည္း သူ႔ကြၽန္ဘဝ လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ ျမန္မာ့လြတ္ လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းမႈသမိုင္းတြင္ ေတာင္သူ လယ္သမားအေရးေတာ္ပံုေခါင္းေဆာင္ ႀကီး ဆရာစံ၏ သက္စြန္႔ႀကိဳးပမ္းခဲ့မႈမ်ား သည္ ယေန႔တိုင္ ကမၸည္းတင္က်န္ရွိ ေနေပသည္။
ေမာင္သာ(ေရွးေဟာင္းသုေတသန)
No comments:
Post a Comment