လီဆူတို႔အသုံးျပဳသေကၤတ
ေရွးကာလက လီဆူစာေပတတ္ကြၽမ္း နားလည္သူဟူ၍ မရွိခဲ့ေသာေၾကာင့္ လီဆူ သမိုင္းစာေပမွတ္တမ္းမ်ား တိတိက်က်ျပဳစု ႏိုင္မႈမရွိခဲ့ဟု ဆိုသည္။ သေကၤတအမွတ္အသား တစ္ခုခုထားရွိလိုလွ်င္ သစ္သားျပားတစ္ခုေပၚ တြင္ ဓားျဖင့္ခုတ္ထစ္မွတ္သားခဲ့ၾကေၾကာင္းလီဆူတို႔က ေျပာသည္။ အလုပ္ရက္ခ်ိန္း ရွိၾက သည္။ လီဆူတို႔သည္ ေရွးေခတ္ကာလက တစ္ရြာႏွင့္တစ္ရြာ စစ္တိုက္ခဲ့ၾကသည္။ထိုသို႔ စစ္ပြဲတိုက္ခိုက္ရန္အတြက္ တစ္ရြာႏွင့္တစ္ရြာ စစ္ေၾကညာျခင္း၊ စိန္ေခၚမႈျပဳျခင္းမ်ားကို င႐ုတ္သီး၊ ၾကက္ေမႊးႏွင့္ မီးေသြးမ်ား ဝါးဘူး တစ္ဘူးတြင္ ထည့္သြင္းေပးပို႔ျခင္းအားျဖင့္ စစ္တိုက္ရန္ ေၾကညာသမႈျပဳခဲ့ၾကသည္ဟု သက္ႀကီးရြယ္အိုလီဆူတို႔က ေျပာသည္။
ယုံၾကည္ကိုးကြယ္မႈႏွင့္ တူရိယာ
အမ်ားစုက ေရွးဘိုးဘြားအေမြ႐ိုးရာကို ကိုးကြယ္ၾကသည္(နတ္ကိုးကြယ္မႈမဟုတ္)ဟု လီဆူတို႔က ဆိုသည္။ မ်က္ေမွာက္ကာလ၌ ဗုဒၶဘာသာဝင္၊ ခရစ္ယာန္ဘာသာဝင္တို႔ရွိလာ ခဲ့ၾကသည္။ ဂစ္တာ၊ ဘူးသီးေျခာက္၊ ဝါးပေလြ၊ ေလမႈတ္ကိရိယာတို႔သည္ လီဆူလူမ်ဳိးတို႔၏တူရိယာမ်ားျဖစ္သည္။ ဂစ္တာကိုယ္ထည္အား ဖြတ္သားေရျဖင့္ ဖုံးအုပ္ျပဳလုပ္ထားသည္။ ဖြတ္သားေရသည္ ဂီတာသံေကာင္းမြန္ ေၾကာင္း၊ ဂစ္တာႀကိဳး သံုးႀကိဳးတပ္ဆင္တီးခတ္ ရေၾကာင္း၊ ဖြတ္တစ္ေကာင္ရပါက ဂစ္တာတစ္ လက္မွ ႏွစ္လက္အထိ ျပဳလုပ္ရရွိႏိုင္ ေၾကာင္း သံုးမိုင္၊ ကိုးမိုင္ ေက်းရြာမ်ားမွ လီဆူ တိုင္းရင္းသားမ်ားက ေျပာသည္။
အစားအစာ
လီဆူတို႔သည္ ေတာင္ယာဆန္ကို အမ်ားဆုံးႀကိဳက္ႏွစ္သက္ၾကသည္။ ေတာင္ယာ ထြက္ ဟင္းသီးဟင္းရြက္မ်ားႏွင့္ ဝက္သား၊ ငါးတို႔ျဖင့္ ဟင္းရည္စပ္ ခ်က္ျပဳတ္စားေသာက္ ေလ့ရွိၾကသည္။ အထူးသျဖင့္ လီဆူေတာင္ယာ င႐ုတ္သီးစိမ္းေထာင္း၊ ေတာင္ယာခရမ္းသီးစပ္ အတို႔အျမႇဳပ္ျပဳလုပ္စားၾကသည္မွာ ထူးျခား ေသာ လီဆူတို႔ဟင္းလ်ာျဖစ္ပါေၾကာင္း
ေလ့လာေတြ႕ရွိခဲ့ရသည္။
မိုင္းပန္ေဒသ သုံးမိုင္ေက်းရြာေန လီဆူ အမ်ဳိးသားဦးေမာင္ေခ်ာက ''ကြၽန္ေတာ္တို႔ လီဆူလူမ်ဳိးေတြဟာ ရွမ္းျပည္နယ္၊ ကခ်င္ ျပည္နယ္ ေနရာေဒသအသီးသီးမွာ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ား ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနထိုင္လ်က္ရွိၾကပါတယ္။ တခ်ဳိ႕က မိုးကုတ္ေဒသ ပူတာအိုေဒသေတြမွာ ေနထိုင္ၾကတယ္။ အခုကြၽန္ေတာ္တို႔ သံုးမိုင္က လီဆူေတြနဲ႔ ကိုးမိုင္ရြာက လီဆူလူမ်ဳိးေတြက အရင္တုန္းက နမ့္စန္ေဒသ ဟိုက္ဖတ္ေက်းရြာ ကေန ဒီဘက္ကို လြန္ခဲ့တဲ့ အႏွစ္ေလးဆယ္ ေက်ာ္ ငါးဆယ္ခန္႔ကတည္းက ေျပာင္းေရႊ႕ ေနထိုင္လာခဲ့ၾကတဲ့ လီဆူလူမ်ဳိးစစ္စစ္ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္''ဟု ေျပာသည္။
ဆက္လက္၍''လီဆူလူမ်ဳိးတို႔ အားလုံးက ဘယ္ေနရာေဒသကပဲျဖစ္ျဖစ္ ဘာသာစကား၊ စာေပ အတူတူျဖစ္ပါတယ္။ ေဒသအလိုက္အဝတ္အစားခ်ဳပ္လုပ္ဝတ္ပုံ အနည္းငယ္စီ ကြဲျပားၾကပါတယ္။ ပုံစံ၊ အေရာင္အဆင္းေတြ မတူၾကပါဘူး။ က်န္ဓေလ့႐ိုးရာေတြက အားလုံးတူညီၾကပါတယ္''ဟု ဦးေမာင္ေခ်ာက ဆက္လက္ေျပာၾကားသည္။
လီဆူတို႔၏ ဝတ္စားဆင္ယင္မႈ
လီဆူအမ်ဳိးသားမ်ားက ေရွ႕ေဒါင္လိုက္ အစင္းႏွစ္ခုပါရွိေသာ အက်ႌအနက္၊ အနားသတ္ ပါ ခါးပတ္၊ ေျခခ်င္းစြပ္( ေျခစြပ္)၊ အစိမ္းေရာင္ သို႔မဟုတ္ အနက္ေရာင္ေဘာင္းဘီ (ေအာက္ ေျခထိအပြ)ကို ဝတ္ဆင္ေလ့ရွိၾကသည္။ လီဆူအမ်ဳိးသမီးမ်ားက ထဘီအနက္ေရာင္၊ ေျခစြပ္အေရာင္ သံုးမ်ဳိးစပ္၊ ရင္ဖုံးအက်ႌ၊ ရင္ဖုံးအနီသို႔မဟုတ္ ပန္းေရာင္အား ခ်ဳပ္လုပ္ ဝတ္ဆင္ၾကၿပီး အနက္ေရာင္ေခါင္းေပါင္း၊ ခါးပတ္နက္ႏွင့္ အက်ႌအေပၚ႐ုံတို႔ကို ဝတ္ဆင္ ၾကသည္။
လီဆူတို႔၏ ႐ိုးရာဓေလ့ပြဲေတာ္၊ အက
႐ိုးရာႏွစ္သစ္ကူးပြဲေတာ္ႏွင့္ '႐ိုးရာဂြါခ်ယ္ အက'တို႔သည္ လီဆူတိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးစု၏ ေက်ာ္ေစာထင္ရွားေသာ ႐ိုးရာပြဲေတာ္၊ အကပြဲ မ်ားပင္ျဖစ္ေၾကာင္း ေလ့လာသိရွိခဲ့ရသည္။ ''ဂြါခ်ယ္''လီဆူ႐ိုးရာအက ျဖစ္ေပၚလာခဲ့ရျခင္း အား အနည္းငယ္တင္ျပလိုပါသည္။ ပါးစပ္ ရာဇဝင္အရ လီဆူတို႔က ¤င္းတို႔ကိုယ္ကိုနိမ့္က် ေသာ လူမ်ဳိးမ်ားျဖစ္သည္ဟု ခံယူခဲ့ၾကသည္။
ထို႔ေၾကာင့္ ေရွးအခါ လီဆူလူမ်ဳိး အဘိုး၊ အဘြားႏွစ္ဦးက ထင္း႐ွဴးပင္ခုတ္ ေတာထြက္ခဲ့ ၾကသည္။ ထိုအခါ''လီဆူလူမ်ဳိးတို႔ နိမ့္က်ေန ျခင္းမွ ကယ္တင္ေပးမည့္ ဘုရားသခင္ၾကြလာ မည့္ ထင္း႐ွဴးပင္ရွိရာေနရာသို႔ လဆန္း တစ္ရက္ေန႔တြင္ လီဆူရြာသားမ်ားလာေရာက္ စု႐ုံးၾကပါ''ဟူ၍ ဘုရားသခင္က အဘိုး၊ အဘြား ႏွစ္ဦးအား နိမိတ္လာေပးသည္ဟု ဆိုသည္။ထို႔ေၾကာင့္ လီဆူအဘိုးႏွင့္အဘြားက ရြာသူ ရြာသားတို႔ထံ ျပန္လည္ေျပာၾကားလိုက္ေသာ အခါ လီဆူတစ္ရြာလုံးအား ဘုရားရွင္လာကယ္ လိမ့္မည္ဟူေသာ ယုံၾကည္ျခင္းျဖင့္ ၄င္း ထင္း႐ွဴးပင္ရွိရာသို႔ လာေရာက္စု႐ုံးေစာင့္ဆိုင္း ခဲ့ၾကေၾကာင္း၊ လီဆူတို႔က မိမိတို႔ေနအိမ္မွ ေခါပုတ္ေထာင္း၊ ဝက္၊ သားငါးမ်ားကို ယူ ေဆာင္လာ၍ ကယ္တင္ရွင္အား ေစာင့္ေမွ်ာ္ခဲ့ ၾကေၾကာင္း၊ လီဆူတို႔ထံ ဘုရားရွင္မေရာက္ လာ။
သို႔ေသာ္လည္း ထိုေနရာတြင္လီဆူတို႔ကေစာင့္ၿမဲလာေစာင့္လ်က္ရွိၾကေၾကာင္း၊ လီဆူ တို႔ယူေဆာင္လာေသာ အသားတို႔ကို သစ္ပင္ တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲလ်က္ ဂြါခ်ယ္အက အတူတကြ စုေပါင္းကခဲ့ၾကေသာေၾကာင့္ ႏွစ္စဥ္ လီဆူတို႔ ႏွစ္သစ္ကူးပြဲေတာ္က်င္းပသည့္အခါတိုင္း ဂြါခ်ယ္အကကို ကၾကရသည္ျဖစ္ေၾကာင္း ဗဟုသုတအျဖစ္မွတ္သားခဲ့ရသည္။
လီဆူလူငယ္ေမာင္မယ္တို႔သဘာဝႏွင့္ ထိမ္းျမားလက္ထပ္ျခင္း
လီဆူအမ်ဳိးသား၊ အမ်ဳိးသမီး ကာလသား လူပ်ဳိ၊ အပ်ဳိတို႔သည္ ေနအိမ္၌အပ်ဳိ၊ လူပ်ဳိ စကားေျပာေလ့ေျပာထမရွိ။ ေတာေတာင္ ယာခင္းမ်ားသို႔ သြားေရာက္သည့္အခ်ိန္အခါ မွသာ ခ်စ္တင္းေႏွာေျပာဆိုေလ့ရွိၾကသည္။ အပ်ဳိ၊ လူပ်ဳိ လွည့္ ေတးသီခ်င္းမ်ားသီဆိုကာ အျပန္အလွန္အေဝးတစ္ေနရာစီ ေနရာယူ ခ်စ္ခြန္းဆိုၾကသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ေရေခ်ာင္း ရွိက ေရေခ်ာင္းတစ္ဖက္တစ္ခ်က္စီမွ (ေခ်ာင္းျခား)ထားၿပီးမွသာ လူငယ္အခ်င္းခ်င္း ရည္ငံသမႈျပဳၾကရေၾကာင္း လီဆူတို႔က ေျပာ သည္။
လီဆူသတို႔သား၊ သတို႔သမီးႏွစ္ဦး သေဘာတူ ရည္ငံၾကၿပီးေသာ္ သတို႔သားဘက္ က ေငြလက္ေကာက္၊ ေငြျပားတို႔ျဖင့္ သတို႔သမီး ဘက္သို႔သြားေရာက္ၿပီး မိဘေဆြမ်ဳိးမ်ားထံ နားေဖာက္ရသည္။ လူငယ္အခ်င္းခ်င္း အမွန္ တကယ္ေမတၱာမွ်ခဲ့ၿပီးၾကေသာအခါ သတို႔သမီး က သတို႔သား၏ေခၚရာသို႔ လိုက္ရန္ျပဳေသာ အခါ လူငယ္အဖြဲ႕ အေပါင္းအေဖာ္မ်ားႏွင့္ တစ္ဖက္ႏွင့္တစ္ဖက္အၿပိဳင္ ဆြဲထားေလ့ျပဳၾက ေသာ ဓေလ့ရွိၾကသည္။
ထိုအခါ သတို႔သမီးက သစ္ငုတ္တိုအား ဆြဲထားပါက ¤င္းသစ္ငုတ္ကိုပါ အပါဆြဲႏုတ္၊ ခုတ္ယူသြားျခင္းျဖင့္ သတို႔သမီး၏အိမ္သို႔ ယူေဆာင္ၾကသည့္ လီဆူဓေလ့႐ိုးရာရွိ ေၾကာင္း ကိုးမိုင္ေက်းရြာေန လီဆူအမ်ဳိးသမီး လူငယ္ဆရာမ မေငါေမဆီးက ေျပာသည္။
လီဆူတို႔၏ သတို႔သမီးအပ္ပြဲ
သတို႔သားႏွင့္သတို႔သမီးတို႔ ခိုးရာလိုက္ ေျပးသြားၿပီး၊ ႏွစ္ဖက္မိဘအဆင္ေျပေစရန္ သတို႔သားက ရြာလူႀကီးမ်ားေခၚေဆာင္၍ သတို႔သမီးမိဘႏွစ္ပါးထံ ျပန္လည္အပ္ႏွံမႈျပဳ ေသာအခါ အနည္းဆုံးအေလးခ်ိန္ ပိႆာ၂ဝမွ ပိႆာ ၃ဝ ရွိ ဝက္အေကာင္လိုက္ကိုေသာ္ လည္းေကာင္း၊ ဝက္သားကိုေသာ္လည္းေကာင္း ယူေဆာင္သြားရသည္။
ယင္းႏွင့္အတူ အရက္ ႏွစ္ပုလင္း၊ အရက္ တစ္ပုလင္းအတြက္(အသားအျမည္း)တစ္ပန္းကန္စီႏွင့္ ေငြျပား ၁၅ဝ တို႔ကိုပါ ယူေဆာင္သြားရသည္။ ကြမ္းဖိုးေပးျခင္း ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ ထိုအခါ သတို႔သမီးဘက္ က သေဘာတူလက္ခံသည္ဆိုကာမွ အရက္ ပုလင္းအဖုံးကို ဖြင့္သည္။ လက္မခံပါက ပုလင္းအဖုံးဖြင့္မေပး။ သို႔ေသာ္ သတို႔သမီးဘက္ က အရက္ပုလင္းအား အဖုံးဖြင့္ေပးသည္အထိ သတို႔သားက အႀကိမ္ႀကိမ္သတို႔သမီးအိမ္သို႔သြားရသည္။
ေနာက္ဆုံးသတို႔သမီးဘက္က မိဘေဆြမ်ဳိး မ်ားအားလုံး၏သေဘာတူလက္ခံ အရက္ ပုလင္းအဖုံးဖြင့္ေပးလိုက္ၿပီဆိုပါက လီဆူ လူမ်ဳိးတို႔၏႐ိုးရာဓေလ့အရ သတို႔သမီးအပ္ပြဲ အထေျမာက္သည္ဟု ေလ့လာမွတ္သားခဲ့ရ သည္။
လီဆူလူမ်ဳိးတိုင္းရင္းသားမ်ားသည္ သတို႔ သား၏ ေနအိမ္တြင္မဂၤလာေဆာင္ပြဲျပဳလုပ္ ျခင္း၊ ထိမ္းျမားလက္ထပ္ၾကၿပီးေနာက္ သတို႔ သားဘက္သို႔သာ သတို႔သမီးက အတူလိုက္ပါ ေနထိုင္ျခင္းအမႈျပဳခဲ့ၾကသည္မွာ ေရွးဘိုးဘြား တို႔ေခတ္ကာလမွ ယေန႔ထိတိုင္ေအာင္ တည္ရွိေနဆဲ လီဆူတိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးစုတို႔၏ ႐ိုးရာအေမြအႏွစ္တစ္ခုျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသား ေဖာ္ျပလိုက္ရပါသည္။
စိုင္းေဇာ္လတ္(လင္းေခး)
No comments:
Post a Comment